1 - Steen&Been (column Filip Canfyn): Juul en (weeral) Zaha

"Ik heb veel en graag samengewerkt met Juul Vanleysen: ik als bouwheer voor een projectontwikkelaar, hij als architect met Groep Delta, nu Holistic Architecture zaliger. Juul is vuur en vlam, compromisloos maar charmant, te nemen of te laten, ook als hij in zijn kostuum met een print van Oosterse tapijten bij een daardoor verwarde klant binnenkomt. Veel en graag maar die samenwerking is gelukkig al wat geleden. Men steekt er heel wat energie in en Juul heeft ook zijn echt moeilijke kanten. Juul is slechts een goede winnaar, onderkent te weinig zijn behoefte aan een sterke zakelijke hand en schuwt tot vandaag de gratuite publiciteit niet. Neen, dat laatste alludeert niet op de Brigitta-soap maar op zijn afscheidsboodschap van 23 september op zijn website naar aanleiding van het neerleggen van de boeken van zijn ooit zo grote en geroemde architectenkantoor. Wie zo’n boodschap openlijk laat verschijnen daagt niet altijd de juiste reactie uit, in tegenstelling tot dat laatste stille briefje bij een zelfmoord.

Men moet niet open en bloot de in de faling meegesleurde medewerkers een snelle nieuwe job toewensen. Neem ze vast en sla ze op de schouder, in stilte. Men moet niet open en bloot zijn vader danken voor het mogen voortzetten van zijn levenswerk. Regel dat in huiselijke kring en doe boete, in stilte. Men moet niet open en bloot opperen dat een rustperiode voor zichzelf op zijn plaats is. Maak anderen niet nodeloos kwaad en kijk in eigen boezem, in stilte.

Juul suggereert ook dat de architectuurwedstrijden met te weinig succes en te weinig vergoeding hem de nek gekost hebben. Waarvan akte. Als dat niet waar is, dan is deze leugen voor bestwil flauw. Als dat wel waar is, dan blijft deze vaststelling al even flauw want dan zegt hij eigenlijk dat hij zijn hand overspeeld heeft en dat kan vermeden worden.

Een dag na de websitebiecht nemen de normale en sociale media het over en gaat het al lang niet meer over Juul. Juul heeft (willens nillens, denk ik en hoop ik) een grote kat de bel aangebonden. Juul wordt nu als stamhoofd van de Eburonen op het schild gezet, door snikkende confraters beweend als vermoorde onschuld, heilig verklaard als martelaar. Juul en iedereen zijn het weerloze slachtoffer van de wrede verwoestende queeste voor werk, die door opdrachtgevers misbruikt wordt om een waar bloedbad onder de naïeve noodlijdende ontwerpers aan te richten. Natuurlijk weergalmt ook de mantra van Vlaanderen: “En het is vooral de schuld van de overheid!”

Vreemd. Wedstrijden en andere Open Oproepen zijn nu net uitgevonden als oplossing om binnen een verhoogde (internationale) concurrentie een transparante, objectiveerbare en kwaliteitsgerichte aanduiding van ontwerpers na te streven. Er moest komaf gemaakt worden met vriendjespolitiek, met een te hoog risico op onbekwaamheid. Het model bleek zo efficiënt en resultaatsgericht dat de private projectontwikkelaars de methode overnamen. Waarom? Het kost weinig en iedereen doet toch mee. En waarom doet iedereen toch mee? Vandaag misschien ook omwille van de economische crisis maar vooral omdat architecten moeten bekennen dat een alternatief voor wedstrijden niet aan de orde is zolang er geen interne consensus en solidariteit bestaat rond marktwerking, vertrouwen, kwaliteit en dienstverlening, zolang niemand bereid is toe te geven dat een ander beter is en die opdracht verdient, zolang het netwerken van anderen lobbyen genoemd wordt en de eigen pogingen in die zin het verdedigen van de goede zaak. Zelfs bij student-architecten zat en zit die ziekte er al in, of niet soms? Wie had in zijn jaar niet een paar matennaaiers, die altijd per se moesten uitpakken met de dikste maquette?

Zolang er Juuls zijn zullen er nog Juuls vallen maar gejuuld worden is zowel een passief als een actief werkwoord.

Mijn verontwaardiging is groot maar op zijn plaats omdat amper drie dagen vroeger Geert Sels in ‘De Standaard’ bericht dat er welgeteld 64 kandidaten zich de moeite getroost hebben om te investeren in een kandidatuurstelling voor het ontwerpen van het nieuwe VRT-gebouw van ruim honderd miljoen euro. Zo veel kandidaten, die blijkbaar toch niet malen om al die heisa rond wat het schandaal van de wedstrijden en de halfslachtigheid van de organiserende Bouwmeester genoemd wordt? Hallo? Zo veel kandidaten, die blijkbaar toch niet malen om de wetenschap dat slechts 5 kandidaten zullen geselecteerd worden en een volledig ontwerpdossier moeten indienen voor de weelderige som van 50.000 euro, waarbij expliciet vermeld wordt “inclusief schaalmodel”? Hallo? Al wordt dat model in de textielateliers van Pakistan gemaakt, dan nog gaat dit speeltje voor de opdrachtgever met het grootste deel van het prijzengeld lopen. Kan hier niet gesproken worden van een verhoogde kans op te weinig succes en te weinig vergoeding? Hallo?

Wat drie dagen later de pest wordt is blijkbaar toch de zegen voor 16 inlandse bureaus (met onder hen de puissant rijke Stéphane Beel, Robbrecht & Daem, Julien De Smedt en andere B-architecten) en 48 allochtone kantoren, die niets liever doen dan de Vlaamse overheid conceptueel en financieel te sponsoren (met onder hen de uiterst kapitaalkrachtige Rem Koolhaas, David Adjaye, Bjarke Ingels en andere Zaha Hadids). Zaha doet voor 50.000 euro wat Juul niet meer kan! Weeral Zaha!

Hierover wordt nerveus gepalaverd op de gespecialiseerde discussiesites, die zowat ‘de boekskes’ van de architectuur aan het worden zijn. De meesten vinden het een schande, die verknechting van de Juuls, en een bijzonder goed op de hoogte lijkende meningsspuier zegt vrij en vrank dat zo de weg open ligt voor de Bontincks en de Jaspersen om vanaf nu alle komende wedstrijden binnen te rijven … Nitwit! Bontick en Jaspers halen geen opdrachten binnen met wedstrijden en net dààrom zijn de wedstrijden uitgevonden. Hallo?"