Architectural Conservation Trust versterkt modernistische erfenis van Turnhout

De stichting betekent een belangrijke stap in het structureel beheren van dit erfgoed. Waar eerdere tentoonstellingen en publicaties, zoals Turnhout 2012 en De Turnhoutse School, losse momenten van erkenning boden, schept ACT een duurzaam kader. De organisatie groeide uit Projectstudie- en Coördinatie nv (P.S.-C nv), dat instaat voor zowel het roerend als onroerend patrimonium van de betrokken families. ACT zal fungeren als curator, beheerder en publieksplatform, met als doel dit unieke erfgoed op een hedendaagse en toegankelijke manier te delen.

Erfgoed van vier generaties architecten

De basis van ACT ligt bij provinciaal architect Jozef Schellekens (1909–1963), pionier van het modernisme in de Kempen. Zijn woning aan de Steenweg op Mol (1934) geldt als een manifest van de Nieuwe Zakelijkheid in baksteen. De volgende generatie zette die lijn voort met Atelier Carli Vanhout – Paul Schellekens & Ass., dat in de jaren zestig toonaangevende projecten realiseerde zoals De Warande, het Clarissenklooster en Parkwijk. Samen met tijdgenoten als Lou Jansen, Paul Neefs en Rudi Schiltz vormden zij de kern van wat later de Turnhoutse School zou worden genoemd.

Met Architects in Motion, opgericht in 2004 door Luc Vanhout en Bart Janssens, kreeg deze familiegeschiedenis een eigentijdse voortzetting. Het bureau werkt multidisciplinair en sociaal geëngageerd, met oog voor de context, het collectieve en de duurzaamheid. De vierde generatie, vertegenwoordigd door Toon, Jan en Jef Vanhout, zet die traditie voort. Toon werkt als stedenbouwkundig ontwerper bij B-architecten, Jan is curator van ACT, en Jef bewoont de geklasseerde woning van zijn overgrootvader.

Een netwerk van erfgoedlocaties

Drie representatieve sites vormen vandaag het hart van de stichting: de woning van Jozef Schellekens, het atelier van Carli Vanhout aan de Parklaan en de zonnewoning in de Broekzijde. Deze gebouwen illustreren de evolutie van het modernisme doorheen de generaties — van rationele baksteenarchitectuur tot expressief brutalisme en duurzame experimenten met zonne-energie. Ze vormen het fysieke fundament van ACT en zullen in de toekomst toegankelijk zijn voor rondleidingen, residenties en kleinschalige evenementen.

De stichting werkt bovendien aan een economisch leefbaar model waarin erfgoedzorg en publiekswerking hand in hand gaan. Bezoekers zullen in de toekomst niet enkel deelnemen aan architectuurwandelingen, maar ook overnachten in de modernistische woningen of ze gebruiken als vergaderplek, filmset of residentie. Zo wordt erfgoed niet bevroren, maar actief ingezet als bron van creativiteit en ontmoeting. Elk huis blijft een levend laboratorium waar het modernistische gedachtegoed opnieuw betekenis krijgt in actuele thema’s zoals herbestemming en duurzaamheid.

Digitale ontsluiting en internationale erkenning

Een belangrijk luik van het project is de digitalisering van de archieven van Jozef Schellekens en Atelier Carli Vanhout – Paul Schellekens & Ass. In samenwerking met Erfgoed Noorderkempen en de vrijwilligers van Allemaal Digitaal worden duizenden plannen, schetsen en foto’s gedigitaliseerd en beschreven, zodat ze ook voor toekomstige generaties bewaard blijven. Deze digitale ontsluiting vormt het hart van de online infrastructuur van ACT, die uit vier websites bestaat: één overkoepelende site en drie thematische platformen gewijd aan elke generatie architecten.

Tegelijk krijgt het Turnhoutse modernisme via ACT ook internationale erkenning. De organisatie werd opgenomen in het netwerk van Iconic Houses, een wereldwijde community die de belangrijkste modernistische woonhuizen verenigt. Deze aansluiting opent perspectieven voor uitwisseling, onderzoek en erfgoedtoerisme. Zo krijgt de modernistische traditie van de Kempen niet alleen een vaste plaats in het internationale gesprek over 20e-eeuwse architectuur, maar ook in hedendaagse discussies over behoud en herbestemming.

Verbonden met bredere erfgoedprojecten

ACT sluit aan bij een reeks recente initiatieven die het modernisme in de Kempen onder de aandacht brengen. Zo werkt Erfgoed Noorderkempen samen met AR-TUR en Architects in Motion aan het project Modernisme in de Kempen (MIK), dat ook een Creative Europe-aanvraag indiende om het erfgoed van Turnhout internationaal te versterken. Ook de heropening van het Clarissenklooster tijdens Open Monumentendag 2025 kadert binnen die bredere visie om erfgoed duurzaam te herbestemmen.

Binnen dat landschap fungeert ACT als verbindend platform tussen verleden en toekomst. Het verenigt de erfenis van de Turnhoutse School met hedendaagse visies op erfgoedzorg en duurzame architectuur. De betrokkenheid van het Vlaams Architectuurinstituut (VAi), dat de archieven van Schellekens en Vanhout als van internationaal belang erkende, onderstreept dat belang. Zo brengt ACT architecten, onderzoekers en beleidsmakers samen en verbindt het lokale erfgoed met een bredere Vlaamse en Europese context.

De toekomst van het Turnhoutse modernisme

Met de oprichting van ACT kiest Turnhout niet voor nostalgie, maar voor een actieve toekomstvisie. De stichting maakt de modernistische erfenis van de regio tastbaar en relevant door ze te koppelen aan actuele thema’s zoals duurzaamheid, circulariteit en collectief wonen. Ze toont dat modernistische architectuur niet enkel geschiedenis is, maar ook inspiratiebron voor hedendaags ontwerp en beleid.

Zoals curator Jan Vanhout het samenvatte bij de lancering: “ACT vormt de lijm tussen vier generaties architecten en vier generaties ideeën over hoe we kunnen en moeten bouwen.” Daarmee raakt hij de kern: ACT wil niet alleen bewaren, maar ook doorgeven en vernieuwen. Het modernisme van Turnhout wordt zo opnieuw een bron van reflectie en verbeelding, die toont hoe erfgoed kan blijven bewegen in de tijd en tegelijk nieuwe generaties kan inspireren om met dezelfde bevlogenheid naar de toekomst te bouwen.