Architectuurreis Senegal: traditie in hedendaags vakmanschap
-
© planopli - In Situ: Église Épiphanie du Seigneur de Nianing
-
© planopli - Jean-François Lamoureux & Jean-Louis Marin: FIDAK
Senegal is een land gebouwd op de waarden van teranga (gastvrijheid en solidariteit), jom (trots), fit (moed en zelfvertrouwen) en ngor (waardigheid). Hoe deze identiteit zich kan vertalen in de hedendaagse architectuur, is een zoektocht waar de Senegalezen middenin zitten. Tot op heden heeft het West-Afrikaanse land geen universitaire opleiding tot architect. Jonge Senegalezen die architectuur willen studeren, moeten dus naar het buitenland. Grote bouwbedrijven trekken zich weinig of niets aan van de karakteristieken van Senegal en bouwen alsof ze in Europa zijn. Dorpen kleuren grijs van de betonsteen en de nieuwe stad Diamniadio rijst op een heel vervreemdende manier op in het typisch Afrikaanse landschap. Desondanks kunnen we stellen dat die identiteit er wel degelijk en overduidelijk is. Het Senegalese architectuurlandschap beweegt! En hoe!
Een nieuwe generatie architecten
Er is een wind van jonge architecten die nauw met elkaar in contact staan en elk op hun eigen manier hun zorg, liefde en engagement tonen voor het land. De meesten werken vanuit het bruisende Dakar, sinds 1902 de hoofdstad van Senegal. In deze levendige stad met een rijke mix aan hedendaagse en historische architectuur en een broeihaard aan kunstgalerijen, duikt Carole Diop overal op. Wie haar cv bekijkt, begrijpt waarom. Ze is architect, curator, medeoprichter van het hedendaagse kunstmagazine Afrikadaa, professor aan het CUAD en aan het IPP, lid van de Orde van Architecten en coauteur van het lijvige boek Dakar, Métamorphoses d’une Capitale. Daarbovenop organiseert ze architectuurwandelingen in Dakar.
In het gezelschap van Carole Diop is vaak Doudou Dème, een ingenieur, ondernemer en bovenal medeoprichter van ELEMENTERRE, een bouwbedrijf dat is gespecialiseerd in producten van aarde en typha, adobe en samengeperste aardeblokken (BTC). Door lokale en ecologische bouwmaterialen op de markt te brengen, wil ELEMENTERRE duurzame architectuur ontwikkelen en democratiseren. Doudou Dème werkt vaak samen met architecten Nzinga B. Mboup en Nicolas Rondet, oprichters van architectuurbureau Worofila. Zij streven dezelfde doelen na als ELEMENTERRE, hun architecturale taal en hedendaagse expressie zijn geworteld in een diep begrip van het klimaat, van de materialen en van de traditie.
Casamance als inspiratiebron
Het tropische en groene Casamance kan worden beschouwd als de bakermat van de traditionele architectuur. In deze streek leven nog verschillende stammen in traditionele hutten. Er zijn ook enkele oorspronkelijke cases à impluvium te vinden; cirkelvormige huizen met een zadeldak rond een kleine binnenplaats, een centraal impluvium.
Hierop geïnspireerd, staan in het oosten van Casamance twee hedendaagse architecturale pareltjes. Toshiko Mori bouwde er een school en een kunstenaarsresidentie in samenwerking met de Josef & Anni Albers Foundation. Het is typerend dat deze projecten, die getuigen van kennis en respect voor het land en voor de traditie, een westers initiatief zijn en werden uitgevoerd door een westers architectenbureau.
Koloniale erfenis
Senegal werd onafhankelijk op 20 augustus 1960 na een periode van Portugese en later van Franse koloniale overheersing. Dit heeft zich vertaald in de architectuur die voor het overgrote deel van de hand is van Europese architecten. Vandaag is een levendig debat aan de gang over het behoud van deze gebouwen die vaak in heel slechte toestand verkeren. In Saint-Louis, ten noorden van Dakar, is deze geschiedenis het meest voelbaar. De sfeervolle, koloniale vissersstad heeft een rijk architecturaal en cultureel erfgoed. Het eiland van Saint-Louis, verbonden met het vasteland door de bekende Pont Faidherbe, werd in 2000 uitgeroepen tot UNESCO werelderfgoed.
Een ander opmerkelijk voorbeeld uit de koloniale periode staat langs de kustlijn van Dakar. Hotel Ngor Diarama werd in 1953 gebouwd en is ontworpen door Le Corbusier… of is het toch van de hand van Chesneau & Verola? Tot op heden is dit een punt van discussie in de architectuurwereld. Hoe het ook zij, de duplex-appartementen schuiven slim in elkaar volgens Le Corbu’s principes.
Westerse invloed en tegengewicht
Onafhankelijkheid betekende niet dat het westen zich terugtrok uit de Senegalese bouw. Architecten zoals Gilles Perraudin (fr) en Antoine Galand (be) hebben hun bureaus deels gevestigd in Senegal, beiden langs de westkust. Met haar witte stranden en ecolodges is deze kuststreek een geliefde bestemming voor vakantiegangers, maar ook voor architecten en bouwheren die verkiezen om rustiger oorden op te zoeken buiten de hoofdstad. Ook DAW office (es), IN SITU Architecture (fr), Adriano Redondo (es) en Marc Held (fr) werkten al in deze regio. Hun projecten dragen bij aan een waardige, hedendaagse, Senegalese architectuur en bieden een tegenwicht aan een westerse invloed die het land betongrijs kleurt.
Niet te missen: Architectuurreis naar Senegal
Van 14 tot 26 januari 2026 reist planopli – organisator van kunst- en architectuurreizen – naar Senegal. Hier kan je meer lezen en ook inschrijven tot en met 1 oktober.
Voor vragen kan je contact opnemen via planopli@planopli.net