Arjan Dingsté (UNStudio): “De grachtpanden in Amsterdam zijn een prachtig voorbeeld van aanpasbaar bouwen avant la lettre”

Echo, het gebouw dat UNStudio voor de Technische Universiteit Delft ontwierp, vormt het hoofdonderwerp van de lezing van Arjan Dingsté. “Omdat het exemplarisch, zelfs een vlaggenschip is voor de manier waarop wij gebouwen willen concipiëren”, vertelt hij. “In dat project hebben we eigenlijk ontdekt hoe wij voortaan willen ontwerpen: met de gezondheid van de mens voorop, denkend vanuit de mens, wat leidt tot superinteressante oplossingen. Maar ook altijd met oog voor design. Zo is het gebouw helemaal van glas. Dat is vandaag eigenlijk not done als je energiezuinig wil bouwen, maar veel natuurlijk daglicht draagt nu eenmaal bij aan een betere gezondheid en een beter welbevinden van de gebruiker. Om dezelfde reden voorzagen we bijvoorbeeld ook een plenumvloer waarlangs verse lucht wordt toegevoegd, een gezondere optie dan een klassiek ventilatiesysteem. En zo hebben we nog een heleboel innovaties toegepast met het oog op een betere gezondheid van de mens.”

Energiepositief gebouw

“Let wel: ondanks de grote raampartijen zijn wij er toch in geslaagd een energiezuinig gebouw te ontwerpen. Meer nog, het gebouw is zelfs energiepositief, onder meer door het feit dat het dak volledig vol ligt met zonnepanelen, de aanwezigheid van een WKO-installatie en warmtepomp, dynamische zonwering, groen op de gevels – dat weliswaar nog moet groeien … Dat alles heeft een bewezen positieve invloed op de mentale gezondheid van de gebruikers van het gebouw, maar ook op het milieu en zo op de gezondheid van mens én dier buiten het gebouw.”

“Maar energiezuinigheid mag hoewel relevant dus niet het enige uitgangspunt zijn. Dat vraagstuk is immers zo ingenieursgedreven, dat je wanneer je enkel op energiezuinigheid focust, heel vaak eindigt met een hoogtechnologisch gebouw waarin de mens vergeten wordt. Daarom vinden wij het jammer dat de BREEAM-certificatie bijvoorbeeld zo veel nadruk legt, tot wel 60%, op energie-efficiëntie. Zelf kijken we daarom ook altijd naar andere standaarden, zoals de WELL-vereisten, die heel erg geënt zijn op de fysiologie van de mens.”

Circulair bouwen

Een pionier in het ontwerpen van gebouwen die gezond zijn voor de mens; dat is dus wat UNStudio wil zijn. Het is evenwel niet de eerste keer dat het bureau ergens in voorloopt. Zo was het, toen het nog meer de focus legde op technologie en minder aandacht had voor de menselijke gezondheid, een van de eerste bureaus ter wereld dat parametrisch ging ontwerpen. Ook begon het, nog voor de software bestond, meer dan twintig jaar geleden eigenlijk al te ontwerpen met BIM. UNStudio gebruikte daarvoor programma's die gebruikt werden in de autoindustrie en luchtvaart.

Maar ook circulair bouwen heeft UNStudio al vele jaren geleden omarmd. En het bureau heeft er een duidelijke idee rond. “Het eerste aandachtspunt als je circulair wil bouwen moet volgens ons altijd levensduurverlenging van het gebouw zijn”, legt Arjan Dingsté uit. “Dat bereik je door zo aanpasbaar mogelijk te bouwen. De grachtpanden in Amsterdam zijn daar voor mij een mooi voorbeeld van, avant la lettre, want toen was er nog geen sprake van aanpasbaar bouwen. Dat waren vroeger pakhuizen die bestonden uit een woonkamer en grote voorraadkamers. Wel, die ruimtes waren zo groot ontworpen dat er later op relatief eenvoudige wijze woningen van konden worden gemaakt. En groot grid is dan ook extreem belangrijk. Het spreekt voor zich dat we die insteek ook hebben gehanteerd in het ontwerp van Echo. We concipieerden grote open ruimtes met verplaatsbare wanden. De staalstructuur die daarvoor nodig was, heeft wel dikkere balken dan wanneer je met kleine ruimtes werkt, maar we hebben berekend dat dat ecologisch en economisch niet opweegt tegen de flexibiliteit die ze genereren.”

“Bovendien is het ook een demontabele constructie. Want dat is het tweede aspect van circulair bouwen waar we na levensduurverlenging stevig op inzetten: demonteerbaarheid, om zo veel mogelijk bouwelementen te kunnen hergebruiken. De balken die we gebruikten hebben grote en courante maten, om hun hergebruik te faciliteren.”

“Ook voor andere bouwmaterialen trokken we de circulaire kaart. Zo pasten we akoestische panelen gemaakt van petflessen en oud spijkerbroeken toe en kozen we in de plaats van voor hout voor bamboe, omdat dat veel sneller weer hernieuwbaar is. We gingen ook niet voor betonvloeren. CLT was een logische optie, maar omdat we dan heel wat materialen moesten toevoegen om de grote overspanningen mogelijk te maken, nodig voor de flexibiliteit, het akoestsiche comfort en de brandveiligheid van het gebouw, bleek dat ook geen duurzame optie – wat op het eerste gehoor duurzaam klinkt, is het niet altijd. Het werden kanaalplaten, geprefabriceerde voorgespannen betonplaten met holle ruimtes. Alle materialen werden zo logisch mogelijk in verhouding tot elkaar geplaatst, volgens het model van de Shearing Layers van Steward Brand.”

“Circulaire fit-out levert groot rendement op”

“Ten slotte gingen we in Echo ook voor een circulaire inrichting, want het belang daarvan mag niet worden onderschat. Veel interieurarchitecten en gebouwgebruikers gaan daaraan voorbij, maar zelfs als je niet circulair maar gewoon puur economisch denkt, is gebruikmaken van tweedehandsmeubelen altijd de juiste keuze. Een fit-out vervang je in tegenstelling tot het gebouw immers veel vaker, gemiddeld om de acht à tien jaar. Als je dan elke keer winst kan maken door niet voor gloednieuwe materialen te gaan maar voor retrofit … Daarnaast is de rol van een circulaire fit-out natuurlijk ook niet te onderschatten op ecologisch vlak; ze brengt de totale uitstoot van een gebouw flink naar beneden.”

Een materialenpaspoort of toepassingen volgens product as a service heeft Echo niet. “De TU Delft had niet onmiddellijk interesse in zo'n paspoort. Product as a service vinden wij zeker een heel krachtig model in de context van circulair bouwen, maar werd in het gebouw inderdaad niet toegepast.”

Arjan Dingsté zal in zijn lezing ook nog enkele andere voorbeeldprojecten van UNStudio toelichten, zoals het nieuwe hoofdkantoor dat het ontwierp voor Booking.com en momenteel gebouwd wordt in Amsterdam. “In het najaar wordt dat opgeleverd. Een bijzonder project, aangezien het gebouw met een totale oppervlakte van 72.500 m² in het midden van de stad komt en naast 63.000 m² kantoorruimte ook voorziet in publieke ruimte en appartementen. Ondanks het grote aantal mensen dat er zal werken werden er toch maar 50 parkeerplaatsen voor wagens voorzien om zo plaats te hebben voor een fietsparking met plaats voor 2.000 tweewielers."

“Een ander project waar ik het nog kort over zal hebben, is het nieuwe Rijkskantoor in Eindhoven, een gebouw dat voldoet aan alle eisen van een modern kantoor en ontstond uit de transformatie van een voormalig Rabobank-hoofdkantoor.”

Wedstrijdvraag

Wiens interesse geprikkeld is kan dus terecht op LifeCycles, waar Arjan Dingsté op 29 september een lezing verzorgt. Een ticket kopen en het volledige programma bekijken kan op lifecycles.be. Ticketprijzen variëren van 205 euro voor één dag tot 355 euro voor drie dagen, met aangepaste tarieven voor studenten. Inmiddels is ook de locatie bekend: de Vynckier-site, aan de Nieuwevaart in Gent.

Het evenement krijgt de steun van Revive, enkele netwerkorganisaties, toonaangevende merken zoals Delta Light, Polestar en Grohe en enkele mediapartners. Omdat Architectura tot die laatste groep behoort, mogen wij in de aanloop naar het event enkele tickets weggeven. Een driedagenticket werd eerder al verloot, via dit artikel geven we nog twee keer één ticket weg voor een dag naar keuze. Het enige wat je moet doen om daar kans op te maken, is volgende wedstrijdvraag beantwoorden vóór 17 september via een mailtje naar info@architectura.be: welke spreker realiseerde met zijn kantoor zowel The Cube in Berlijn als een van de meest toonaangevende gebouwen in het stadsbeeld van Kopenhagen?

Uit iedereen die ons een juist antwoord bezorgde, loten wij vervolgens twee winnaars, die we via mail zullen contacteren. Veel succes!