AZ Delta: patiëntgericht ziekenhuis met hoogtechnologisch karakter

In een voortdurend veranderende maatschappij met een razendsnelle technologische ontwikkeling en een sterk evoluerende zorgsector is een innovatief ziekenhuis geen overbodige luxe. De bouw van AZ Delta kwam dan ook als geroepen. Bovendien gaat de realisatie van deze vooruitstrevende campus voor acute en hoogtechnologische zorg gepaard met een grondige reorganisatie van het Roeselaarse ziekenhuislandschap. Campussen Wilgenstraat en Westlaan gaan dicht, terwijl campus Brugsesteenweg blijft fungeren als een centrum voor raadplegingen en dagchirurgie.

Geënt op de patiënt

Met vierduizend werknemers, 385 artsen en jaarlijks 650.000 raadplegingen, 50.500 patiënten in hospitalisatie, 63.000 spoedopnames, 55.000 chirurgische ingrepen en 2.300 geboortes is AZ Delta een van de grootste ziekenhuizen in Vlaanderen. Toch wil het kleinschalig en op mensenmaat blijven werken om een maximale betrokkenheid bij het welzijn van de patiënt te garanderen. Vandaar dat de directie samen met VK Architects & Engineers een ingenieus masterplan op basis van pathologische clustering uitdokterde. “We wijken af van het traditionele ziekenhuisconcept – lees: een apart beddengedeelte, een gedeelte raadplegingen en een medisch-technisch gedeelte – en hebben per ziektebeeld een zorgcluster georganiseerd, waar zowel de hospitalisatie als de raadplegingsruimtes ondergebracht zijn. Op die manier ontstaan er heuse ‘zorgvloeren’”, klinkt het.

AZ Delta definieerde in totaal negen clusters, die gegroepeerd zijn in zes polen: Vrouw & Kind en beperkte hospitalisatie, Neurologie & Locomotorie, Abdo & Thorax, Oncologie, Geriatrie en Psychiatrie. “Dit biedt het voordeel dat patiënten in de verschillende fases van hun behandeling steevast op dezelfde plaats terechtkunnen. Een extra pluspunt is dat de artsen nog dichter bij hun patiënten staan en dat ze snel een bezoekje kunnen brengen zonder grote afstanden te moeten overbruggen. Bovendien ligt het accent meer dan ooit op het multidisciplinaire zorggebeuren. Kortom: het gebouw brengt iedereen in het ziekenhuis dichter bij elkaar, al zijn de verschillende circulatiestromen – opnames, ambulante zorg en goederentransport – strikt van elkaar gescheiden.”

Zorg, logistiek en educatie

Het nieuwe AZ Delta telt in totaal zeven bouwlagen, 813 bedden (705 ‘gewone’ bedden en 108 bedden in het dagziekenhuis) en zeventien gelijkvloerse operatiezalen. De medisch-technische diensten zoals de dialyse, radiotherapie, nucleaire geneeskunde en de vier cathlabs zijn gegroepeerd in verschillende ‘straten’. De raadplegingen vinden plaats aan de ‘publieke’ voorzijde van het complex, terwijl de verpleegafdelingen en de patiëntenkamers aan de privatere achterzijde liggen en zicht hebben op de groene omgeving.

Links van het L-vormige ziekenhuisgebouw, dat een benutbare oppervlakte van 103.400 m² heeft, bevindt zich een logistiek volume van 10.100 m² met ondersteunde functies zoals het magazijn, de ziekenhuisapotheek, de centrale keuken, de sterilisatieruimte en het laboratorium. Daarbovenop is het markante leer- en innovatiecentrum RADar (2.700 m²) opgetrokken, dat onder meer een congresruimte voor driehonderd personen, oefenlabs voor artsen en verpleegkundigen, polyvalente zalen en kenniscentrum ARhus huisvest. Een glazen passerelle die aantakt op het ziekenhuis slaat letterlijk en figuurlijk de brug tussen gezondheidszorg en educatie. Tot slot is er de powerplant, die instaat voor de energievoorziening.

"We wijken af van het traditionele ziekenhuisconcept en hebben per ziektebeeld een zorgcluster georganiseerd, waar zowel de hospitalisatie als de raadplegingsruimtes ondergebracht zijn"

Modulariteit en ruimtelijke flexibiliteit

Het minste wat je kan zeggen, is dat AZ Delta een werk van lange adem was. VK Architects & Engineers was al sinds 2002 bij het project betrokken, maar kon pas in 2008 effectief beginnen ontwerpen. Nadien duurde het nog dertien jaar vooraleer het nieuwe ziekenhuis volledig operationeel was. Ondanks die lange doorlooptijd werd het toch een vooruitstrevend geheel. “Dit is te danken aan de ruimtelijke en conceptuele flexibiliteit van het ontwerp”, zegt Director Healthcare Design Steven Wallays. “Het gaat daarbij niet alleen om de integratie van makkelijk verplaatsbare wanden, maar ook om de slimme ruimtelijke indeling. Zo is er sprake van een open plan en zijn de kritische diensten ingericht op het gelijkvloers, zodat ze makkelijk toegankelijk zijn en nieuwe medische toestellen en technologieën snel en efficiënt geïmplementeerd kunnen worden. Bovendien is het ziekenhuis modulair opgevat en is het in structureel opzicht voorzien op eventuele uitbreidingen. Daar hebben we al meteen de vruchten van geplukt toen tijdens de ruwbouwfase bleek dat er nog een leer- en innovatiecentrum moest worden toegevoegd aan het bouwprogramma. We hebben dat zonder probleem op het dak van het logistiek gebouw kunnen plaatsen.”

Duurzaam en innovatief

Opvallend is dat er van meet af aan veel aandacht is besteed aan duurzaamheid. “Hoewel dit anno 2008 nog niet zo breed gedragen werd als nu, zijn we op dat vlak toch ook zeer vooruitstrevend geweest”, benadrukt Wallays. “Dit vertaalde zich onder meer in een compacte volumetrie, uitstekende isolatiewaarden, de aanleg van een BEO-veld, de integratie van een WKK, zonwering die de koellast beperkt, een performant gebouwbeheersysteem, een gesloten grondbalans, maximale waterbuffering en -recuperatie, enzovoort.”

Logistieke efficiëntie was evenzeer een cruciaal item, vooral omdat het expliciet de bedoeling was om de exploitatiekost van het ziekenhuis binnen de perken te houden. “En hoewel het initiële ontwerp al twaalf jaar oud is, hebben we ‘en cours de route’ toch ook enkele innovatieve methodieken toegepast”, aldus Wallays. “Zo hebben we geëxperimenteerd met parametrisch ontwerpen en zijn we voor het auditorium in het RADar niet vertrokken van een bepaalde vorm, maar van criteria zoals capaciteit, zichtlijnen, enzovoort. Op basis daarvan hebben we via speciale software onder meer de curve van de stoelen en de hellingsgraad van het gradin bepaald. Een geslaagde primeur die voor VK intussen de nieuwe standaard geworden is!” 

Tijdloze uitstraling

In architecturaal opzicht streefde VK Architects & Engineers ‘tijdloosheid’ en sereniteit na. De ‘urbanistische’ voorgevel van het ziekenhuis is bekleed met een herkenbare rode gevelsteen. Aan de achterzijde is dan weer een zachter kleurenpalet gehanteerd om het complex aansluiting te laten vinden bij de groene omgeving. De ‘openvingerstructuur’ en de getrapte morfologie doorbreken de massiviteit en geven het omvangrijke geheel een menselijke schaal. “Aangezien het ziekenhuis de komende vijftig jaar up-to-date moet zijn, hebben we vooral voor herkenbare en ‘nobele’ bouwmaterialen gekozen en hebben we modieuze afwerkingen en schreeuwerige designs maximaal proberen te vermijden”, legt Steven Wallays uit.

“Desondanks heeft het complex een aantrekkelijke, toegankelijke uitstraling en een eigen identiteit. Dankzij de integratie van een lichtkunstwerk – in de vorm van een DNA-sequentie die op de voorgevel geprojecteerd wordt – zal het ziekenhuis ook ’s nachts in het oog springen. Overdag vormt het leer- en innovatiecentrum het visuele ankerpunt, vooral dankzij de ruime raampartijen en de haakse inplanting op het logistiek blok met donker metselwerk. AZ Delta was een zeer belangrijk project voor ons. Als architectenbureau dat gespecialiseerd is in healthcare een gloednieuw ziekenhuis kunnen bouwen in je spreekwoordelijke achtertuin: het is een unieke opportuniteit. Bovendien hebben we de voorbije jaren nog enkele andere grote ziekenhuisprojecten uitgevoerd, zoals AZ Sint-Maarten in Mechelen. Veel van de principes die we in Roeselare hebben toegepast, zijn in een al dan niet gewijzigde vorm teruggekeerd in andere ziekenhuizen. Door het lange ontwerpproces was AZ Delta in zekere zin een ‘laboratoriumproject’, waarin we waardevolle kennis en expertise hebben opgedaan.”

"Aangezien het ziekenhuis de komende vijftig jaar up-to-date moet zijn, hebben we vooral voor herkenbare en ‘nobele’ bouwmaterialen gekozen"

Cijfers spreken boekdelen

Bij de bouw van AZ Delta waren maar liefst vijftig aannemers betrokken. Nadat Wycor in 2016 het lot van de chapes en de vloeren voor zijn rekening nam (zowel keramische tegels als zachte vloerbekledingen), richtte het voor het lot ‘voltooiing’ een THV op met Group Jansen. Een logische keuze aangezien beide firma’s over heel wat knowhow en expertise beschikken, wat tijdens de uitvoering zeker zijn vruchten afgeworpen. 100.000 m² bevloering, 375.000 m² gipskartonplaten, 65.000 m² plafonds, 3.741 draai- en 634 schuifdeuren, 45.000 liter verf en 6 miljoen schroeven: het zijn cijfers die boekdelen spreken.

De wanden, het binnenschrijnwerk, de plafonds, de schilderwerken en de resterende afwerking van het nieuwe ziekenhuisgebouw werden vanaf het voorjaar van 2017 uitgevoerd door het werfteam van THV Wycor-Group Jansen. “De consultatieruimtes en de verpleegafdelingen brachten geen bijzondere uitdagingen met zich mee, maar voor de afwerking van de spoedafdeling, het volledig digitale OK en de gespecialiseerde medische units (nucleaire geneeskunde, cathlabs, radiologie met CT- en MRI-scanners …) stonden we gezien de aanwezigheid van gesofisticeerde technische installaties en zeer strikte eisen inzake hygiëne, luchtdichtheid, enzovoort voortdurend in nauw overleg met alle nevenaannemers, de architecten en AZ Delta. Dat maakte het toch allemaal wat complexer”, vertellen Kristof Goossens (projectverantwoordelijke bij penvoerder Wycor) en Britta Laurent (projectdirecteur bij Group Jansen). “Bovendien kwam daar na verloop van tijd ook nog eens de afwerking van het logistiek blok bij, dat nota bene als eerste klaar moest zijn omdat het de sterilisatie, het labo en de ziekenhuisapotheek (waarvan de cleanroom gebouwd is door Jansen Cleanrooms, een onderdeel van Group Jansen) huisvest – cruciaal voor de indienststelling van een ziekenhuis. Gelukkig waren we niet aan ons proefstuk toe en hebben we de klus binnen de beoogde termijn kunnen klaren – niet door louter uit te voeren wat oorspronkelijk vooropgesteld was, maar door kritisch mee te denken en zo tot een nog beter resultaat te komen!”

Complexe coördinatie

Ook voor een ervaren consortium als THV Wycor-Group Jansen was AZ Delta een bijzonder project. “De omvang en de complexiteit van zo’n grootschalig ziekenhuisproject zijn niet te onderschatten”, weten Kristof Goossens en Britta Laurent uit ervaring. “De belangrijkste issues waren dan ook coördinatie en organisatie. Op een gegeven moment was er – enkel voor het lot ‘voltooiing’ en los van alle personen die instonden voor de afwerking van de technische installaties – honderd à tweehonderd man personeel aan de slag op de werf, inclusief zestien project- en werfleiders. De lange doorlooptijd tussen ontwerp en uitvoering en de tussentijdse ontwikkeling van nieuwe medische behandelingswijzen en -toestellen maakten dat veel knopen slechts op het allerlaatste moment konden worden doorgehakt, waardoor we nog heel wat lastminutewijzigingen hebben moeten doorvoeren. Flexibiliteit was met andere woorden een must – niet alleen voor ons, maar voor alle betrokken partijen.”

“Desondanks zijn alle puzzelstukjes op hun plaats gevallen en hebben we vanuit onze functie als pilootaannemer meer dan ons steentje bijgedragen om iedereen op één lijn te krijgen, de werfactiviteiten te stroomlijnen en de vooropgestelde timing te halen. Vermits beide bedrijven konden terugvallen op een ruime expertise in het ziekenhuisgebeuren en eigen producten en productie-units – zoals de prefabelementen in gipskarton van Group Jansen en het houten en stalen binnenschrijnwerk van Wycor/Wycotec/Comtec – konden we heel kort op de bal spelen. Dit zorgde ervoor dat we hier en daar kostbare tijd konden winnen. Bovendien hebben we in de complexere afdelingen (nierdialyse, IVF, intensive care …) zeker de vruchten geplukt van onze synergie. Al bij al zijn we drieënhalf jaar aan de slag geweest in AZ Delta. We zijn blij dat we alles tot een goed einde hebben kunnen brengen en dat het ziekenhuis binnenkort eindelijk zijn deuren kan openen”, besluiten Kristof Goossens en Britta Laurent.