Basisschool De Vier Winden: warme schoolomgeving in Molenbeek

Van koudebrug tot passiefcomplex

Het minste wat je kan zeggen, is dat de passiefrenovatie van multiculturele basisschool De Vier Winden een werk van lange adem is geweest. De eerste gesprekken tussen de school en architect Luc Thienpondt vonden plaats in 2002, in het kader van een studie rond brandveiligheid en herinrichting van sanitaire kolommen. Nadien ontwierp Thienpondt ook de nieuwe speelplaats van de school, een project dat op amper drie maanden tijd gerealiseerd werd. Dit bescheiden eerste succesje bracht de bal definitief aan het rollen. “De geesten begonnen te rijpen en het energieverhaal kwam meer en meer in de aandacht”, vertelt Tienpondt. “Bovendien bleken we in aanmerking te komen voor subsidies van het Brussels Instituut voor Milieubeheer (BIM) en andere partijen zoals VCG. Een ingewikkelde rekensom bracht ons er uiteindelijk toe om een passiefrenovatie voor te stellen. Op zich was het gebouw door zijn ingesloten ligging zeer compact en was de verhouding verliesoppervlakte-vloeroppervlakte zeer gunstig. We hebben het betonnen complex, dat in feite één grote koudebrug was, volledig gestript en zijn terug beginnen opbouwen vanaf het bestaande skelet. Aangezien we wel geconfronteerd werden met een aantal onoplosbare koudebruggen (bijvoorbeeld de betonkelder), hebben we de passiefnorm inzake luchtdichtheid net niet gehaald. Voor sommigen misschien een kleine tegenvaller, maar op zich verandert dit uiteraard niets aan het wezen van het project: een energiezuinig schoolgebouw met een aantrekkelijke architecturale uitstraling realiseren.”

Speelse gevel met extra touch

Daar zijn Luc Thienpondt en zijn collega's bij Plan A zeker in geslaagd. Het gebouw ontspringt de statische dans van zijn omgeving dankzij een open, levendige gevel. “Aangezien scholen doorgaans ruimtes en objecten met een ietwat ludieke uitstraling prefereren, hebben we zowel de voor- als de achtergevel behoorlijk grafisch ontworpen”, legt Thienpondt uit. “Rond het rigide skelet hebben we een horizontale zinkmantel met variërende raamopeningen geplooid. De stukken betonskelet die nog zichtbaar waren via de ramen hebben we ingepakt met aluminium beplating in basiskleuren.”

Voorts is de gevel ook uitgerust met een reeks in het oog springende ‘vleugels’, die gevormd zijn door de gevelbeplating op bepaalde plaatsen naar buiten te laten plooien. “Oorspronkelijk was dit niet de bedoeling, maar aangezien er in elk klaslokaal een decentraal ventilatiesysteem geïnstalleerd moest worden, konden we niet anders dan ventilatieroosters in de gevel verwerken. We hebben van de nood een deugd gemaakt en hebben de roosters dan maar ingepast in die vleugels, die het gebouw achteraf bekeken toch wel een extra touch geven.”

Een ander opvallend element is de transparante sokkel. Grote glaspartijen zorgen ervoor dat je vanop de straat dwars door het complex heen kan kijken, een gewaagde zet die – gelukkig voor school en omgeving – erg goed uitpakt. “Tot voor de renovatie waren alle rolluiken op de gelijkvloerse verdieping steevast gesloten. De school sloot als het ware de ogen voor de baldadigheden op straat en had daarom ook geen 'gezicht'. Door op het gelijkvloers een transparante polyvalente zaal in te richten, hoopten we hier verandering in te kunnen brengen. De transparante sokkel en de daaruit resulterende connectie tussen straat en binnengebied lijken op een of andere manier een 'controlerend' effect te hebben. Een goed onderhouden gebouw dwingt nu eenmaal respect af, en dat straalt gelukkig positief af op de omgeving.”

Sporthal en daktuin

Kortom: De Vier Winden is in vele opzichten een voorbeeldgebouw. Absolute kers op de taart was de realisatie van een nieuwe sporthal op de derde verdieping. “Een apart verhaal,” aldus Thienpondt. “Toen bleek dat de Franstalige afdeling van de school zou verhuizen, kwam de derde verdieping plots volledig vrij. Samen met het schoolbestuur zijn we dan tot de conclusie gekomen dat we ze best zouden omvormen tot een sportinfrastructuur. Met behulp van stalen portieken hebben we bovenop de bestaande betonstructuur een extra verdieping gecreëerd. Dankzij een intelligent toegangscontrolesysteem is de sporthal – net als de polyvalente zaal op het gelijkvloers – na de schooluren toegankelijk voor derden.” Een ander typerend element is de nieuwe betonluifel op de speelplaats, die aan de bovenkant is uitgerust met een groendak. Deze (deels intensieve, deels extensieve) daktuin vormt een rustpunt in de ingesloten buitenruimte van de school.

Ook op functioneel vlak gooit het gebouw hoge ogen. De kleuter- en basisschoolklassen zijn respectievelijk gegroepeerd op de eerste en tweede verdieping. Het comfort is er groot, mede dankzij de speciale aandacht voor akoestiek. Dikke, geluidsabsorberende muren, een zwevende chape onder de sporthal en akoestische deuren tussen de klaslokalen voorkomen geluidhinder. De verbetering die echter het meest geapprecieerd wordt, is het fel verbeterde binnenklimaat. “Voorheen was het er in de winter veel te koud en in de zomer veel te warm, nu zijn binnentemperatuur en binnenluchtkwaliteit altijd optimaal. Door een aangename omgeving te creëren, hopen we de kinderen te doen beseffen dat investeren in ecologisch bewustzijn wel degelijk zijn vruchten afwerpt. Mensen moeten opgevoed worden om te leren omgaan met de technische aspecten van energiezuinig bouwen, en in die zin vind ik dat elke school in principe een voorbeeld moet zijn op het vlak van ecologische mindset. Het effect van deze passiefrenovatie draagt dan ook veel verder dan het gebouw alleen”, besluit een tevreden Luc Thienpondt.