Basisschool Klavertje 4: architectuur vanuit een pedagogisch streven

Basisschool Klavertje 4 is een multiculturele school in de drukke Brusselse Noordrand. FEBE vat samen hoe de ontwerpfilosofie zich weerspiegelt in het open maar toch intieme ontwerp (met uiterst slanke en schuine architectonische elementen als blikvanger): het gebouw moet de kinderen helpen om ‘anders’ en ruimdenkend te zijn.

De uitbreiding en vernieuwbouw van de lagere school Klavertjevier in Brussel is het resultaat van de creatieve samenwerking tussen architecten Marc Vanden Perre en Marc Belderbos. In 2004 wonnen zij, als het architectenbureau AAC, een wedstrijd uitgeschreven door de stad Brussel. Het project omvatte de bouw van nieuwe klaslokalen en een polyvalente zaal, en de heraanleg van de omgeving.
De school is gelegen in de drukke multiculturele Noordwijk aan de Groendreef, tussen het kanaal, de spoorweg en de wijk rond de Masuistraat. Het nieuwe gebouw is een knipoog naar de horizontale lijnen van de woontorens van architect Georges Pepermans op de achtergrond.

De waarheid is schuin

Voor het ontwerp vertrokken de architecten van een humaan standpunt. Zo gingen ze uit van het principe dat het gebouw de schoolgaande kinderen moet helpen zich naar het ‘andere’ en ‘het anders zijn’ te oriënteren. “Deze notie van openheid, essentieel voor elke opvoeding, is vandaag actueler dan ooit, zeker op een plaats waar kinderen van verschillende culturele achtergronden samenkomen”, stelt Marc Belderbos. “De waarheid gaat naar het andere; de waarheid is schuin“ blijft hij benadrukken.
Het plan van de school wordt gevormd op de randen van een spie, die net door haar schuinheid die kijk op en naar ‘het andere’ symboliseert. De spie doet dienst als ingang en verbindt het oude gebouw met het nieuwe. De schuinheid van de spie organiseert in de zelfde schuinheid de ruimte van alle klassen en lokalen.

Lamellen

De hele school wordt geschraagd door een stapeling van trapezoïdale lamellen in architectonisch beton, die rusten op kolommen. Door hun breedte doen deze betonnen gevelbanden dienst als zonnewering, zonder een gesloten indruk te geven. Aan de smalste zijde zijn ze amper 8 cm dik.
De onderste lamellen van de gevel, die uitgeven op de speelplaats, doen ook dienst als zitbank.
Door hun slankheid was super kwalitatief beton nodig. De eisen gesteld aan het materiaal waren dan ook niet min. De architecten waakten hier nauwgezet over en maakten zeer nauwkeurige tekeningen, zodat hun ontwerp vertaald kon worden in de realiteit die ze zelf voor ogen hadden.
Door de maatvastheid van de prefab betonelementen kreeg die realiteit ook probleemloos vorm.
“Architectuur is een wet. Net zoals een werkwoord in een zin, articuleert ze het gebouw”, benadrukt Marc Belderbos.
Ook een aantal andere structurele elementen voor het nieuwe schoolgebouw werden in prefab beton vervaardigd, zoals balken en breedplaten.

Quality first

Prefab betonelementen hebben tal van troeven: ze zijn kwalitatief hoogstaand, esthetisch, duurzaam, maatvast, maken grotere overspanning mogelijk, vereenvoudigen het werk op de werf, zorgen voor een snelle uitvoering, … Vooral dit laatste aspect is vaak de bepalende factor voor de bouwheer; ‘tempo’ is een woord dat regelmatig in dit tijdschrift opduikt.
Maar niet voor dit project: hier was snelheid helemaal geen vereiste, kwaliteit en esthetiek waren dat des te meer. Al vanaf de start van het ontwerp was het duidelijk dat prefab beton de evidente keuze was. Ook het gebruiksgemak en de eenvoud van montage op de werf was echter mooi meegenomen: slechts drie bouwvakkers stonden in voor het optrekken van de elementen voor de totale gevel.

Samenwerking en nauwkeurigheid

Vanaf het ontwerp werd BWK Sierbeton als partner beschouwd en nauw betrokken bij het project.
Marc Belderbos & Marc Vanden Perre hadden bij de betonfabrikant een vaste contactpersoon in Etienne Van Sanden. Zijn technisch bureau werkte nauw samen aan het tekenen van de plannen, en leverde heel wat nuttige tips. Zo hielp Etienne Van Sanden de architecten om het beste ontwerp van elk betonelement te verkrijgen, rekening houdend met de vereiste betonkwaliteit, de wapening, de ontkisting, de eventuele mogelijke kostverminderingen (zie kader), … Verschillende van deze factoren beïnvloeden elkaar. De sector raadt dan ook aan om voor elk project vanaf de ontwerpfase het advies van de fabrikant in te winnen.
Bij dit project zorgde de wederzijdse betrokkenheid in ieder geval tot een zeer vruchtbare samenwerking, die spontaan leidde naar andere projecten: zo produceert BWK gevelelementen voor een ander project, nl. een appartementsgebouw, van de hand van Marc Belderbos, te Jette.