BBA 2022 Herbestemming: nominatie voor Douaneloods (aNNo architecten)

Het station van Essen groeide in de 19^de eeuw uit tot een belangrijke grenspost. De statige dounaneloods, parallel aan het station, getuigt hiervan: een technisch hoogstaande loods tussen België en Nederland. Tot de grenzen open gaan en douanes hun functie verliezen. In 2010 koopt het gemeentebestuur van Essen de indrukwekkende loods en de omliggende site aan om ze te behoeden van verder verval na jarenlange leegstand en ze nieuw leven in te blazen. Het bestuur wordt hierbij begeleid door Stichting Kempens Landschap.

Bij aanvang van de opdracht vormt de loods een multifunctionele ruimte met het oog op een zo breed mogelijk herbestemmingsplan. De procesbereidheid van aNNo bleek cruciaal voor het slagen van het project. 'Slow growth' zorgt ervoor dat de zoektocht naar een nieuwe bestemming parallel kan lopen met de restauratie van de loods. Dit uit zich in een casco-renovatie met basisvoorzieningen, waarin stapsgewijze evolutie tot herbestemming mogelijk is. Uiteindelijk is een aangewezen partner gevonden in Robotland. De loods krijgt een nieuwe publieke functie als hub voor innovatie, educatie en beleving. Een eervolle knipoog naar de technisch hoogstaande loods van weleer.

Creatieve generator

De architecturale kwaliteit van de loods spreekt voor zich. Het gebouw was opgetrokken in een - voor zijn tijd - moderne beeldtaal met innovatieve materialen. Door jaren leegstand en verval was deze architecturale kwaliteit echter grotendeels verloren gegaan. Uitgangspunt was dan ook om de architecturale kwaliteit te herstellen.

Vanuit het principe van deep learning, vertrekkend vanuit het geheugen van een gebouw, werd een grondige inventarisatie en historisch onderzoek van het monument gemaakt. De identiteit van de loods ligt in zijn historisch gebruik. Decennialang kende de loods, als knooppunt van voormalig trein- en vrachtverkeer, een werking met een ruimer gebruik dan de fysieke begrenzing van het gebouw. Een hernieuwde interpretatie van deze historische kwaliteit transformeert het gebouw, met zijn imposante oppervlakte, in een creatieve publieke generator in verbinding met zijn omgeving.

Integratie van innovatieve technieken

De grote architecturale ingrepen zijn de integratie van innovatieve technieken en de inbreng van twee moderne stalen boxen op de plaats waar vroeger de houten kantoren waren. Omdat de detaillering van de kantoren niet met zekerheid kon worden gereconstrueerd, werden dezelfde volumes terug gebracht in een hedendaagse vormentaal.

De opvallendste vernieuwing is de hoogtechnologische lichtstraat van 800m². Op die manier is de historische lichtstraat naast een bron van licht ook een bron van energie door integratie van semitransparante zonnepanelen. De nieuwe lichtstraat voegt een architecturale waarde toe zonder de erfgoedwaarde van de loods aan te tasten of te overheersen. Voor het ontwerp van de lichtstraat werd mede beroep gedaan op VK Architects & Engineers. Zij voerden een hygrothermische studie, waaruit de detaillering en dimensionering werd bepaald. De uitdaging: de stabiliteit van het gebouw en het behoud van de fijne staalstructuur. Enerzijds moeten de panelen voldoende licht doorlaten, anderzijds mag de onderliggende historische staalstructuur niet oververhitten. Dankzij deze ingreep is de maximale oppervlakte benut en kan de lichtstraat jaarlijks tot 20.000 kWh elektriciteit opwekken.

Voorafgaand aan de herbestemming werd een grondige studie uitgevoerd om te kijken hoe de loods duurzamer kon worden gemaakt door te isoleren of energie op te wekken. Technisch uit zich dit in een tweeledige aanpak. Enerzijds worden de circulaire eigenschappen van het gebouw bestendigd door een maximaal behoud van originele materialen en herstel met oorspronkelijke technieken. Gevels werden gereinigd en ontdaan van graffiti, bakstenen opgekuist en opnieuw gebruikt, metalen schuifpoorten werden hersteld. De stalen spanten werden in situ ontroest en behandeld en ook de natuursteen is zoveel mogelijk behouden en plaatselijk hersteld. Het schrijnwerk werd nagemaakt naar oorspronkelijk model. Het bestaande dak en vloeren werden geïsoleerd.