BBA 2022 Herbestemming: nominatie voor Het Predikheren (Korteknie Stuhlmacher architecten i.s.m. Callebaut Architecten en Bureau Bouwtechniek)

Het college van burgemeester en schepenen vatte in 2010 het plan op om de stedelijke bibliotheek onder te brengen in het Predikherenklooster. Het prachtige gebouw in barokstijl stond immers al enkele decennia te verkommeren. Het duurde echter tot 2014 eer de stad Mechelen en de Vlaamse overheid de ‘Meerjarige subsidiëringsovereenkomst voor de restauratie en herbestemming van het Predikherenklooster te Mechelen’ afsloten.

De restauratie- en herbestemmingswerken werden in vier fasen opgedeeld. Fase A omvatte de dakrestauratie van het klooster, Fase B de restauratie van de gevels en Fase C de restauratie van het interieur. Fase D, de restauratie van de aanpalende kerk, vangt pas in december 2019 aan, maar daar wordt niet langer op gewacht. De nieuwe culturele hotspot voor de Maneblussers, met respect voor het verleden Het Predikheren gedoopt, opende tijdens een heus feestweekend de deuren.

Historische sporen gevrijwaard

Het ontwerpteam achter Het Predikheren werkte een restauratieconcept uit dat zo veel als mogelijk de sporen van de lange geschiedenis van het gebouw zichtbaar liet.

Want die geschiedenis is bijzonder. Het gebouwencomplex werd vanaf 1650 in meerdere fases gebouwd. In de 18^de eeuw werd het klooster ontwijd en vervolgens gebruikt als kazerne, wapenarsenaal, school en militair ziekenhuis. Sinds 1975 staat het gebouw leeg. De verschillende aanpassingen en de jaren van leegstand hadden een zware tol geëist. Het woord ruïne was op zijn plaats.

Om de charme en de rijkdom van het complex in stand te houden en zelfs te versterken, accepteerden de architecten de onvolkomenheden die de vele verbouwingen en leegstand met zich brachten. “Er kwam dus geen reconstructie van de originele toestand. De sporen van latere verbouwingen, toevoegingen en verval bleven zowel buiten als binnen zichtbaar”, begint architecte Mechthild Stuhlmacher te vertellen.

“Het exterieur kreeg een zachte restauratieve behandeling waarbij de kloostertypologie en de kenmerkende traditionele bak- en zandsteenstijl als maatgevende en homogeniserende principes werden gehuldigd. In het interieur verwijzen de pandhof, waarvan de beplanting met onder meer geneeskrachtige kruiden en symbolische siergewassen is geïnspireerd op middeleeuwse kloostertuinen, de pandgang met aansluitende trappen, de voormalige kloosterbibliotheek, de sacristie en de kerk nadrukkelijk naar de oorspronkelijke functie als klooster. Er werd ook binnen slechts beperkt gerestaureerd en vooral geconsolideerd.”

“Op het gelijkvloers van het klooster kunnen bezoekers heerlijk vertoeven in het gastronomisch restaurant met buitenterras. Op de eerste verdieping komen de verschillende vergader- en leslokalen die zowel door particulieren als verenigingen kunnen gehuurd worden en plekken om te studeren of aan coworking te doen. De oude kloosterbibliotheek wordt ingericht als stille studie- en werkzaal.”

Alle technische interventies zijn met het oog op tijdloze architectonische kwaliteit, duurzaamheid en reversibiliteit uitgevoerd. Ook het bibliotheekconcept en de ruimtelijke inpassingen lenen zich voor toekomstige aanpassingen.

Dak versterkt met staal

Het meest indrukwekkende gedeelte van het gebouw is zonder twijfel de reusachtige zolder, waar de imposante dakconstructie met houten balken behouden blijft. Het is daar dat het grootste deel van de bibliotheekcollectie een plaats kreeg. Nieuw toegevoegde dakkapellen zorgen voor veel lichtinval en een mooi uitzicht. “Om het karakter van de ruimte met de fraaie houtconstructie en alle houten afwerkingen zo veel als mogelijk in het zicht te kunnen laten, was het nodig het dak van bovenaf te versterken door een van binnen niet zichtbare staalconstructie. Die staalconstructie draagt het vernieuwde leien dak en de nieuwe dakkappelen en zorgt er van bovenaf voor dat de bestaande structuur wordt ontlast”, aldus Stuhlmacher.

Publieke huiskamer

Het project kreeg eerder de Vlaamse Onroerenderfgoedprijs 2020 en de ARC Interieur Award 2019, mede door de manier hoe restauratie, interieur, technische duurzaamheid en een inclusieve sfeer en gebruiksvriendelijkheid zijn geïntegreerd. Het is een eigentijdse bibliotheek geworden met veel liefde voor de sfeer van de bestaande ruïne die de belangrijkste inspiratiebron vormde voor het ontwerp. Het Predikheren is een publieke huiskamer voor alle Mechelaars, ongeacht hun achtergrond, leeftijd en opleidingsniveau.