Belgische Betoniconen: Gemeentelijk Complex Oudergem door Vermeulen en Van Antwerpen

Tot 15 april kan je in het Atomium gaan kijken naar de tentoonstelling Architectonic die een staalkaart biedt van markante betongevels tussen 1958 en 1980. Ideaal om eens dieper in te gaan op enkele van deze Belgische betoniconen. Deze week belichten we het gemeentelijk complex van Oudergem dat in 1970 ontworpen werd door de architecten Vermeulen en Van Antwerpen.

Het gemeentelijk complex is, afhankelijk van de definitie die gehanteerd werd, geen ‘zuiver’ of uitgesproken voorbeeld van façades in architectonisch beton. De twee grote parallelle gevels, waarvan er één langs de overdekte galerij naast de grote waterpartij loopt, bestaat uit claustra's of ‘sierroosters’ in beton. Door hun opengewerkte structuur hebben claustra’s een begrenzende functie, maar zorgen ze niet voor een complete scheiding: de lichtinval wordt getemperd maar niet verhinderd. Wanneer de claustra’s ‘kaal’ worden toegepast, zonder ingezette glasplaat, hebben ook lucht en geluid vrij spel. Door hun structurele en lichtdoorlatende eigenschappen werden claustra’s reeds in de vroegchristelijke architectuur op relatief grote schaal toegepast bij raamopeningen in kerkgebouwen. Vanaf het interbellum zou de goedkope variant in prefabbeton sterke opgang maken, niet alleen in kerkgebouwen, maar ook als scheidingswand tussen twee tuinen, als afscheiding van terras of balkon, als decoratief raam, als lichtdoorlatend scherm tussen twee kamers enzovoort.

In de repetitie van het decoratief element bieden claustra’s talloze mogelijkheden. Verschillende fabrikanten bieden namelijk een grote diversiteit van vormen en patronen aan, uitgevoerd in wit of grijs beton, die bovendien door onderlinge variatie in schikking of patroon te combineren zijn tot grotere gehelen. De afmetingen zijn meestal beperkt, met standaardmaten van 24, 40 of 49 cm, waardoor ze makkelijk hanteerbaar zijn en als ‘fijn metselwerk’ te beschouwen zijn. In het gemeentelijk complex werden echter, gezien de grootte van de wandopper-vlakken, geen kleine elementen toegepast, maar werden 170 grote schermen toegepast, met een oppervlakte van 160 cm bij 256 cm en een dikte van 20 cm, ontwikkeld door Seghers Prefalith Beton.

Vermeulen en Van Antwerpen ontwierpen een tweetal jaar later het administratief centrum voor het gemeentebestuur van Vorst. Ook hier pasten ze prefabbeton toe in de gevel, maar dan met ‘klassiek’ architectonisch beton met een basiselement in de vorm van de hoofdletter I.