Bergen bakt het bruin (of is het zwart?)

Net nu Bergen de titel van culturele hoofdstad voert, kan het een pijnlijke betwisting over creatieve rechten wel missen. En dan nog over een gebouw op de ‘culturele kilometer’ waar de stad zo graag mee uitpakt.

Matador schrijft vandaag een open brief aan de Bergense burgemeester Elio di Rupo en aan minister Carlo di Antonio van het Waals Gewest. Daarin vraagt het bureau de ingrepen aan zijn gebouw te herzien. Het vindt de aanpak van een plaatselijk ambtenaar ‘repressief’ en spreekt van ‘institutioneel terrorisme.’ Een vraag om steun werd gisteren afgesloten met 1.800 handtekeningen.

De inzet van het conflict heeft ­administratieve gronden. Matador won de architectuurwedstrijd voor het eiland van de Leopold­kazerne al in 2006. Voor dit tussengebied, dat uitgeeft op drie straten, bedacht het een monumentaal strookgebouw dat openplooit in drie vleugels. Er zitten 126 logementen in, onder andere serviceflats.

In 2008 leverde de stad Bergen een bouwvergunning af, met de zegen van het Waals Gewest. In de technische fiche werd afgesproken om te werken met ‘donkere bruine/grijze gevelstenen van Vandersanden of gelijkaardig’. De definitieve keuze zou dan op de werf worden gemaakt. Het is uiteindelijk de ‘Forum Ombra van Desimple’ geworden: een donkerbruine steen.

Door de crisis geraakte het project even in ademnood. Tussen 2009 en 2011 lag het stil. Ondertussen was er op de markt vraag naar kleinere en goedkopere appartementen.

Twee kleuronderzoeken

Er werd beslist een eerste deel uit te werken volgens de originele plannen. Voor het tweede deel was een nieuwe bouwaanvraag nodig, op te volgen door een afgevaardigd ambtenaar van het Waals Gewest. Die had niet deelgenomen aan het voorafgaand overleg. Hij vond de kleur van de steen strijdig met de fiche en liet de werf stilleggen.

Het was het begin van een kafkaiaanse strijd, waarbij niet zozeer gediscussieerd werd over het geslacht van de engelen, maar over de kleur van de steen. Matador liet twee wetenschappelijke expertises uitvoeren, die onafhankelijk tot de conclusie kwamen dat het om een bruine steen ging. De ambtenaar bleef bij zijn standpunt dat het om een zwarte steen ging, die bijgevolg niet conform was met de technische fiche.

De impasse was totaal. De ambtenaar stelde de architecten voor om een fout te bekennen en een ­schadevergoeding te betalen, de ondernemer probeerde verhaal te ­halen bij de stad Bergen en het Waals Gewest.

De uitweg was een overleg tussen de bouwheer, de stad en het gewest. Die kwamen zonder medeweten van de architecten tot een akkoord. Ze beslisten dat de volledige insprong van de voorgevel in een lichte kleur geschilderd moest worden en dat er op een zijvleugel twee lichte horizontale banden aangebracht moesten worden. Het akkoord werd vlak voor de ­zomer bekrachtigd door de rechtbank van eerste aanleg van Bergen. Vlak voor het bouwverlof rukte de schildersploeg al uit.

Procedureslag

Patrick Roussille, de plaatselijk afgevaardigde van het Waals Gewest, is karig met commentaar. "Als ambtenaar wordt er discretie van mij verwacht," zegt hij. "Ik ga me niet met politiek inlaten. Er is een uitspraak van de rechtbank en die zal worden uitgevoerd. De architecten hadden daarin kunnen tussenkomen, maar ik stel vast dat ze dat niet gedaan hebben."

Bureau Matador zegt dat het geen beroep heeft aangetekend, omdat het vreesde voor een langlopende procedureslag. "Een rechtsgang zou het project langdurig stilgelegd hebben," zegt Marc Mawet. "Dat zou tot een failliet geleid ­kunnen hebben. Het zou voor de bouwondernemer en de mensen die al gekocht hadden nefast geweest zijn. Ook voor de stad, voor Mons 2015 en voor ons zou het rampzalig geweest zijn."

Geschonden

Is het auteursrecht van de architecten aangetast? Sandrine Carneroli, specialiste auteursrecht bij advocatenbureau Beerenboom: "We hebben geen overeenkomst met Matador. In dit geval lijken me de rechten op een creatief werk geschonden te zijn. De architecten hebben een opdracht uitgevoerd in overeenstemming met het lastenboek. Nadien is hun een wijziging opgelegd die de grond van hun ontwerp aangetast heeft. Het is betreurenswaardig dat de architecten in het verloop van de besluitvorming niet gehoord zijn."

De overheden zijn vrijpostig omgegaan met het werk van Matador, zelfs al is het bureau geen onbekende in Bergen. Vanaf de jaren negentig heeft het ingrijpend mee vorm gegeven aan de stad. In een architectuurboek over de regio Bergen van dit voorjaar (Editions Mardaga) zijn negen projecten opgenomen van het bureau.

Met enig ampleur wordt het bijgewerkte gebouw omschreven als ‘het grootste vastgoedproject in de binnenstad sinds de jaren 1980.’ Niet voldoende om niet in een absurde strijd te belanden.