BIG en HOK winnen internationale wedstrijd luchthaven Zürich met ontwerp in hout

Sinds de opening in de jaren 1950 is de luchthaven van Zürich uitgegroeid tot een van de belangrijkste luchtvaarthubs in Europa.  Na de eerdere uitbreidingen van de luchthaven, Dock E, het Airside Center en The Circle, werd in 2020 een internationale ontwerpwedstrijd in twee fasen uitgeschreven om het verouderde Dock A te vervangen. De wedstrijd omvatte voorstellen van onder meer Foster + Partners, Grimshaw Architects en SOM. Naar verwachting zal het nieuwe Dock A - dat Schengen- en niet-Schengen-gates, luchtzijdewinkels, lounges, kantoren, de nieuwe verkeerstoren en een uitbreiding van de immigratiehal omvat - over tien jaar opengaan en de volgende mijlpaal vormen in de expansie van de luchthaven.  

"Het voorstel van het team ‘Raumfachwerk’ was het meest overtuigend vanuit duurzaam, operationeel en economisch oogpunt, maar ook vanuit stedenbouwkundig en architectonisch oogpunt", aldus Andreas Schmid, voorzitter van de raad van bestuur van Flughafen Zürich AG.  

"De naam zegt het al: ruimte en structuur worden volledig geïntegreerd en resulteren in een zeer functioneel en flexibel ontwerp. De ruggengraat van het project wordt gevormd door een structuur die niet alleen draagkrachtig is, maar de ruimte definieert en aanpast, een unieke sfeer creëert en een onderscheidende identiteit geeft die trouw is aan zijn plaats en tijd. Dit project betekent niet alleen een nieuwe mijlpaal voor de luchthaven van Zürich, maar voor de hele luchtvaart. De jury was verheugd en dankbaar om zo'n baanbrekend project te bekrachtigen dat zal helpen om duurzame houtbouw voor grote infrastructurele projecten nieuw leven in te blazen", laat  Professor Harry Gugger, Voorzitter van de Jury, optekenen.


Massief houten vakwerk

Gebaseerd op het concept van het team van het 'Raumfachwerk' - een robuust en toch flexibel constructief raamwerk - viert het ontwerpvoorstel de passagierservaring en de beweging door de luchthaven. Het nieuwe Dock A ligt naast het bestaande Airside Center en Terminal 1 en wordt bepaald door twee hoofdzones: de centrale hub met winkels, luchthavendiensten voor aankomende en vertrekkende passagiers en verticale circulatie, en de pier met de gates, wachtruimtes en de vaste verbindingen naar de vliegtuigen.  

"Naarmate luchthavens groeien en evolueren en naarmate internationale richtlijnen en veiligheidseisen veranderen, worden luchthavens steeds complexer: Frankensteins van met elkaar verbonden elementen, lapmiddelen en uitbreidingen. Voor de nieuwe hoofdterminal van Zurich Airport hebben we geprobeerd deze complexe uitdaging te beantwoorden met het eenvoudigst mogelijke antwoord: een massief houten ruimtevakwerk dat constructief ontwerp, ruimtelijke ervaring, architectonische afwerking en organisatorisch principe in één is. De opvallende structuur is gemaakt van plaatselijk gewonnen hout en het lange sculpturale dak is volledig bekleed met zonneschilden die zonlicht omzetten in een energiebron. Een eenvoudig maar expressief ontwerp - geworteld in traditie en toegewijd aan innovatie - dat de culturele en natuurlijke elementen van de Zwitserse architectuur belichaamt", zegt Bjarke Ingels, oprichter en creatief directeur van BIG.  

Atrium

Om de passagierservaring te verbeteren, gebruiken de ruimtes in de nieuwe terminal daglicht als een natuurlijk bewegwijzeringssysteem. Een lineair daklicht - gecreëerd door het uitvouwbare dak van de pier - verbreedt zich naar de centrale hub en opent zich naar het atrium waar alle vertrekkende, aankomende en overstappende passagiers samenkomen. Door de controletoren in het midden te plaatsen, wordt de toren van binnenuit ervaren als een baken dat een gevoel van plaats creëert, eerder verwant aan een stadsplein dan aan een luchthaven. 

Aankomende passagiers worden naar de hub van Dock A geleid - die verdeeld is over zeven verdiepingen die visueel met elkaar verbonden zijn via het royale atrium met veel licht. Passagiersstromen worden getrechterd door het atrium dat alle verdiepingen verbindt via trappen, roltrappen en liften - van de ondergrondse immigratiehal tot alle aankomst- en vertrekverdiepingen en de lounges op de bovenste verdiepingen van de centrale hub.  

Traditioneel en innovatief

De structuur, vloeren en plafonds van Dock A hebben een eigentijds, sober materialenpalet en zijn ontworpen met hout als belangrijkste materiaal. Deze materiaalkeuze, een hernieuwbare lokale hulpbron, maakt efficiënte prefabricage tijdens het bouwproces mogelijk en is tegelijkertijd een eerbetoon aan de lange plaatselijke traditie van houtbouw in Zwitserland. Het draagsysteem van het gebouw is gebaseerd op V-vormige houten kolommen - die een structurele functie vervullen en tevens dienen als verwijzing naar zowel de iconische Zwitserse alpenlandschappen als de eeuwenoude traditie van houtbouw en traditionele schuine daken. Passagiers zullen worden verwelkomd door deze typisch lokale architectuur die hoogwaardig vakmanschap tentoonspreidt en tegelijkertijd de belofte van de luchthaven op het gebied van duurzaamheid onderstreept.

Het dak van Dock A zal worden bedekt met PV-panelen, terwijl geïntegreerde zonwering de zonnewarmtewinsten en onderhoudsvereisten zal verminderen, en een combinatie van op water en lucht gebaseerde koel- en verwarmingssystemen de energievraag van het gebouw zal verbeteren.

"Ondanks de complexe randvoorwaarden van de bestaande structuur is het ontwerp van het nieuwe Dock A gericht op een zo intuïtief mogelijke routing om reizigers efficiënt en gemakkelijk naar hun gate op de luchthaven - en dus naar hun eindbestemming - te brengen. Ook het visueel kalme materialenpalet, het natuurlijke licht en de biofilie helpen om de verwachtingen van passagiers over de typische luchthavenervaring te herdefiniëren", besluit  Martin Voelkle van BIG.