BOEK. ‘Herscheppen. Ontwerpend onderzoek voor het Projectbureau Herbestemming Kerken 2016-2021’

Kerken zijn in de Vlaamse dorpen en steden belangrijke gebouwen. De parochiekerk markeert niet alleen het centrum van een geloofsgemeenschap, ze fungeert ook als een ruimtelijk ankerpunt voor de buurt, wijk of gemeente. Een parochiekerk is altijd meer dan haar naakte bestemming, meer dan enkel een ruimte voor de samenkomst van gelovigen. Het gebouw geeft uitdrukking aan een cultuur en geschiedenis die tot op de dag van vandaag onze menselijke conditie bepalen, en waarin de verhouding van de mens tot ‘het hogere’ een centraal thema vormt. De meeste kerken zijn dan ook veel hoger, groter, donkerder of lichter dan hun functie strikt genomen vereist.

Projectbureau Herbestemming Kerken

Sinds enkele decennia neemt het gebruik van de kerken voor de eredienst af, waardoor er vraag is naar nieuwe bestemmingen voor deze gebouwen. Door hun bijzondere ruimtelijke eigenschappen en hun historisch en symbolisch belang zijn ze ook interessant wanneer hun gebruik wijzigt. Ze vormen dan ook een uitgelezen voorwerp van ontwerpend onderzoek. Omdat de vraag naar een betekenisvolle invulling van de te herbestemmen kerkgebouwen zich opdrong, werd in 2016 het Projectbureau Herbestemming Kerken opgericht.

Tot de opheffing ervan begin 2022 realiseerden zes multidisciplinair samengestelde onderzoeksteams binnen dit kader, onder begeleiding van coördinator Niek De Roo, maar liefst 141 haalbaarheidsonderzoeken voor parochiekerken, verspreid over heel Vlaanderen. Telkens zette een team van architecten, restauratiespecialisten en stedenbouwkundigen, in dialoog met de opdrachtgevers, al zijn expertise en creativiteit in om nieuwe kansen te scheppen voor dit religieuze erfgoed. Voor elk van de bestudeerde kerkgebouwen werden met het oog op nieuwe functies diverse ruimtelijke scenario’s ontwikkeld en verbeeld.

Bloemlezing

In dit boek delen architecten Sara Vermeulen en Els Vervloesem en Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs reflecties en getuigenissen over de werking en historiek van het Projectbureau. Charlotte Ardui en Sven Sterken, beiden verbonden aan de Faculteit Architectuur van de KU Leuven, stelden een ruime en rijk geïllustreerde ‘bloemlezing’ samen uit het unieke archief van het Projectbureau Herbestemming Kerken. Ze groepeerden een selectie van voorstellen in tien lemma’s, die telkens een werkwoord als titel hebben: openen, opdelen, afzonderen, toevoegen, wegnemen, integreren, faciliteren, ontsluiten, activeren, verbinden. Ze staan elk voor een bepaald type interventie die bijdraagt tot een verbreed gebruik van het kerkgebouw. In een beeldessay ten slotte neemt fotografe Karin Borghouts ons mee op een reis langs enkele van de bestudeerde kerkgebouwen, met bijzondere aandacht voor de wijze waarop deze zich verhouden tot hun omgeving.

Inmiddels heeft het Projectbureau een opvolger gevonden in het Platform Toekomst Parochiekerken, dat tegenwoordig het eerste aanspreekpunt vormt voor lokale besturen. Het Team Vlaams Bouwmeester hoopt met deze bundeling van inzichten en ontwerpmateriaal bij te dragen aan het nog steeds brandend actuele debat rond de herbestemming van kerken, en aan het succes van de vele herbestemmingstrajecten die in de toekomst zullen volgen.