Boerderij Nos Pilifs breidt uit met passieve beschutte werkplaats

Boerderij Nos Pilifs is gelegen in een groot groen gebied in Neder-over-Heembeek en beschikt onder andere over een rijke variatie aan planten en kruiden. Zorg voor de natuur is er dus zeer belangrijk. Vandaar dat men van de nieuwe beschutte werkplaats een uiterst energievriendelijke constructie heeft gemaakt die door zijn uitstekende isolatie en de integratie van tal van energiebesparende technieken probleemloos de passiefnorm haalt.

De onderneming

Vzw Nos Pilifs bestaat intussen 25 jaar. In totaal werken er ongeveer 150 mensen, waarvan er ruim 120 verstandelijk gehandicapt zijn. De onderneming is actief in zes verschillende domeinen: er is een ecologische plantenwinkel, een taverne, een kinderboerderij, een handlingsdienst, een afdeling ecologisch tuinonderhoud (die klanten bijstaat vanaf de ontwerpfase tot en met de effectieve uitvoering) en een bio-kruidenierswinkel. 

Het management heeft steeds veel aandacht besteed aan groene materialen en technieken. Zo werden er op het dak van de taverne al zonnepanelen geplaatst, is er een regenwaterrecuperatiesysteem en kan de boerderij zijn eigen afvalwater zuiveren met behulp van een lagune. Vanaf 2006 kwam er steeds meer vraag naar een nieuwe beschutte werkplaats met laad- en loskade. Nadat de boerderij - ter ere van zijn uiterst ecologische aanpak - een subsidie ontving van het Brussels Gewest, kon men in augustus 2009 eindelijk beginnen bouwen.

Duurzame technieken

De nieuwe beschermde werkplaats is een passief gebouw dat opgetrokken is uit allerlei traditionele materialen. De duurzame technieken werden verzorgd door Algemene Ondernemingen Claessens. Ten eerste is er een verwarmingsketel die werkt op houtsnoeisel. Dit wordt gewonnen uit de tuinbouwactiviteiten van de werkplaats. Met het snoeisel, dat eerst nog vermalen en gedroogd moet worden, kan men een ruimte van 2400 m³ verwarmen. 

De verluchting gebeurt door middel van een Canadese put. Deze staat gedurende de zomer in voor de verkoeling en zuigt in de winter de buitenlucht aan om de binnenlucht mee te verwarmen. Voorts waken sensoren, lichtsterktemeters en bewegingsmelders erover dat er alleen verlicht wordt op de plaatsen waar dat nodig is. Om ook op de intensiteit van het kunstlicht te kunnen besparen, wordt de tl-verlichting beheerd in functie van de natuurlijke lichttoevoer: hoe feller de zon binnenschijnt, hoe meer de tl-verlichting automatisch gedimd wordt. 

Tot slot werd er bij het ontwerp en de uitvoering extra veel aandacht geschonken aan duurzame isolatie. Al vrij vroeg besliste men om Foamglas te gaan gebruiken, en dit zowel voor de keldermuren, de spouwmuur van de voorgevel (die is uitgevoerd met gebakken metselwerk) en het extensieve en het intensieve groendak. Op die manier voorkwam men eveneens dat er te grote koudebruggen zouden zijn. “Aangezien ongeveer de helft van het gebouw zich onder de grond bevindt, was de keuze vrij snel gemaakt”, zegt architect Jacques Meganck. “Foamglas is het enige isolatiemateriaal dat absoluut geen hinder ondervindt van een permanent vochtige omgeving. Bovendien is het bijzonder drukvast en uitstekend bestand tegen ongedierte.”

Goede isolatie

Studiebureau Matriciel berekende het economische optimum voor de Foamglas-isolatie. Onder de betonnen vloerplaat kwam - bovenop het tien centimeter dikke zuiverheidsbeton - vijftien centimeter Foamglas. Ook in de muren en het platte dak bedraagt de dikte van de isolatie vijftien centimeter. In de spouw is dit slechts tien centimeter.

Alle ondergrondse muren zijn opgetrokken uit Stepoc-blokken: holle betonstenen die men eerst droog op elkaar stapelt, die men vervolgens wapent met betonijzer en die daarna nog volgepompt worden met beton. De keldermuren zijn aan de buitenkant bekleed met Foamglas Ready Board. Dit materiaal zorgt in combinatie met de hechtende bitumenlijn en een beschermende en wortelwerende roofing voor een perfecte waterdichtheid. Ook de verbinding tussen de vloer en de muur is volstrekt waterdicht en isolerend. “Door zowel onder de vloerplaat Foamglas Floorboard en voor de muren Foamglas Ready Board te gebruiken, ontstaat een naadloze verbinding die geen koudebrug veroorzaakt,” vertelt Dirk Vertommen van Foamglas. “Door de voegen met koudlijm op te vullen, laat de constructie bovendien absoluut geen vocht door.”  

Voor Joris Verhelst van Algemene Ondernemingen Claessens was werken met Foamglas een vrij nieuwe ervaring. Het was dan ook een beetje zoeken naar de juiste verhoudingen, maar het resultaat mag er wezen: “Om mogelijke breuk te vermijden, hebben we in overleg met Foamglas eerst een tien centimeter dikke betonnen werkvloer gegoten en hebben we daarop de isolatieplaten in een cementmortel geplaatst, zodat de isolatie op een perfect vlakke ondergrond kon worden aangebracht,” vertelt hij. “Op de plaatsen waar de kolommen moesten komen, moest de betonplaat dikker worden gegoten, waardoor de Foamglas-isolatie daar dieper kwam te liggen. Er is eveneens zorgvuldig bekeken welke overlap er tussen de verschillende platen onderling nodig was om geen enkele thermische onderbreking te krijgen. Ook de manier van plaatsen en de manier waarop de overgang van de liggende isolatie onder de vloer naar de staande isolatie perfect kon worden uitgevoerd, werd vooraf grondig doorgepraat. Een groot voordeel van Foamglas is dat het makkelijk versneden kan worden met een zaag en dat het veel steviger is dan bijvoorbeeld pur. Foamglas is bovendien volledig waterdicht. Voor een aannemer zijn dat belangrijke bijkomende zekerheden.”

De plaatsing van de Foamglas-blokken en de dakafdichting was in handen van Crabbé dakwerken. Op het dak werden zowel een intensief als een extensief groendak aangelegd. Hiertussen bevindt zich 80 m² aan zonnepanelen en een lichtstraat. Deze is samengesteld uit koepels met spiegels aan de bovenkant. Een gps-module zorgt ervoor dat de spiegels steeds optimaal naar de zon gericht zijn. Het zonlicht wordt naar de zijwanden van de koepel gestuurd en komt via een diffuusfilter terecht in een stockruimte. Het lichtrendement van dit systeem ligt 300% hoger dan wanneer men een traditionele koepel zou gebruiken.    

Op de gevel zijn een pergola en bevestigingspunten voorzien voor klimplanten. Deze fungeren als een soort passieve zonwering die meegaat met de seizoenen: op momenten met veel zon verlenen ze schaduw, in de herfst verliezen ze hun bladeren en laten ze het licht volop door. Een rietveld maakt het ecologische plaatje van dit project compleet.  

Noemenswaardige problemen zijn er - behoudens de moeilijk te realiseren luchtdichtheid bij het aansluiten van de houten ramen op het metselwerk - niet geweest. Desalniettemin verwachten de architect en de aannemer in de toekomst het nodige engagement van hun arbeiders om ook zulke kleine probleempjes nog weg te kunnen werken: “Stielmannen moeten op dat vlak gedetailleerder leren denken. Wij kunnen het perfect uittekenen, zij moeten het perfect willen uitvoeren.”