Bressers, B-ILD en OMGEVING blazen nieuw leven in afgebrande Sint-Pieterskerk in Galmaarden

De Sint-Pieterskerk van Galmaarden brandde af in de nacht van 11 op 12 mei 2008. De kerkfabriek liet in samenwerking met het gemeentebestuur het gebouw stabiliseren. Onder begeleiding van architect Karel Breda schreef de kerkfabriek een architectuurwedstrijd uit voor de heropbouw van de kerk, met beperkte nevenfuncties. Archipl architecten mochten het ontwerp maken en in 2014 was het dossier klaar voor de vergunningsaanvraag. Deze inspanning van meer dan 6 jaar bleef uiteindelijk zonder gevolg omdat op datzelfde ogenblik door het bisdom beslist werd om niet langer in een kerk te voorzien in Galmaarden. 

Het gebouw werd begin 2016 door kerkfabriek Sint-Pieter overgedragen aan de gemeente. Het gemeentebestuur besliste onmiddellijk om een beroep te doen op het Projectbureau Herbestemming Kerken van het Team Vlaamse Bouwmeester. Het Projectbureau duidde architectuurbureaus Thys-Vermeulen en Studio Roma aan om een gepast, haalbaar en karaktervol project te ontwikkelen dat de dorpsidentiteit van Galmaarden moest herstellen en versterken. Deze studie werd voorafgegaan door een participatieronde van de adviesorganen en beheersorganen.

Dit uitgebreid herbestemmingsonderzoek werd afgerond in 2017. Het heeft geleid tot het vastleggen van de nieuwe functies van het gebouw: een bibliotheek met een open blik op de toekomst én een ontmoetingshal die het plein voor het gebouw naar een binnenruimte uitbreidt.

Architectuuropdracht in wedstrijdvorm

Overtuigd van de uitkomst van de haalbaarheidsstudie, heeft het gemeentebestuur eind 2018 een overeenkomst ondertekend voor de projectbegeleiding van het dossier met streekintercommunale Haviland. Er werd een werkgroep opgericht, bestaande uit raadsleden, medewerkers van het lokaal bestuur, het college van burgemeester en schepenen, adviesorganen en deskundigen inzake bibliotheekwerking, monumentenzorg en architectuur. De procedure, de technische voorwaarden en de projectdefinitie kregen vorm. 

De overheidsopdracht resulteerde in een architectuurwedstrijd waarbij finaal 5 ontwerpen werden aangeleverd die door een deskundige en divers samengestelde jury van 7 personen werden beoordeeld. Het college van burgemeester en schepenen heeft op basis van het unaniem advies van de jury de opdracht gegund aan de tijdelijke vennootschap Bressers Architecten-B-ILD.

De krachtlijnen van het ontwerp

• Een respectvolle herbestemming

Het kerkgebouw drukt een beeldbepalende stempel op het Galmaardse dorpsgezicht. Daarom werd geopteerd voor een zo minimaal mogelijk ingrijpen en een zo maximaal mogelijk bewaren van de huidige toestand van het kerkgebouw. De reminiscenties naar de brand worden niet uitgewist, maar blijven bewaard.

• Een flexibele bibliotheek die multi-inzetbaar is

De huidige bibliotheek biedt geen flexibiliteit voor het organiseren van activiteiten. De ontwerpers willen vandaag dan ook voor 100% de kans grijpen om een nieuwe en ruime bibliotheek in de kerk te realiseren die deze verwachting wel kan invullen. Het exacte programma wordt in de ontwerpfase in onderling overleg definitief vastgelegd.

• Van kerkhof tot kerktuin: een maximale ontharding en vergroening

Rondom de Sint-Pieterskerk lag eeuwenlang een groen kerkhof. Het kerkhof is gesloten en ontruimd in de jaren ’60.  De huidige verharde parking wordt volledig hernomen: het voormalige ‘kerk-hof’ wordt ingericht als een levendige ‘kerk-tuin’. Een groene plek waar ruimte voor diverse activiteiten centraal staat. De kerktuin biedt plaats voor ontmoeting, terrassen, markten en andere evenementen en in beperkte mate voor parkeren. De groenzones capteren het regenwater maximaal, terwijl de intensief gemaaide zones en paden een mooie wandeling mogelijk maken.  

• Meer dan een markthal

De ligging van de kerk nabij de culturele site van het Baljuwhuis is essentieel. Verschillende opstellingen en gebruiken worden mogelijk: van klein tot groot: de dagelijkse ochtend- of avondmarkt met enkele kramen op het kerkplein, de wekelijkse markt op het plein én in de markthal, een intiem concert, verhuur van de hal voor (bedrijfs)evenementen,… en ruimte voor de jaarlijkse kermis. Méér dan als overdekte markthal voor de wekelijkse markt moet de site door al deze kwaliteiten uitgroeien tot een levendige publieke ruimte. De kerktoren is als bouwwerk het oudste deel van de beschermde Sint-Pieterskerk. De ontwerpers maken er een uitkijkpunt dat integraal toegankelijk is voor andersvaliden.

• Een participatief plan van aanpak

Het rijke verenigingsleven, dat in het voortraject ook werd betrokken en ook in de verdere uitbouw van de site een voorname rol zal blijven spelen, moet hier een tweede thuis vinden. Ook in deze fase blijven de ontwerpers belang hechten aan de lokale draagkracht van het project en zullen de werkgroep, de adviesraden en bijgevolg de ruime bevolking nog concrete invulling kunnen geven aan de praktische inrichting en bv. ook de naamgeving van het gebouw.

• Het duurzame karakter

Een compact gebouw is de basis voor het ontwerpen van een duurzaam en kostenefficiënt gebouw. Het ontwerpteam zet bijkomend in op duurzame en hernieuwbare technieken, onder ander door het gebruik van een warmtepomp en fotovoltaïsche panelen voor de productie van elektriciteit. Ook in de materiaalkeuze wordt vertrokken vanuit een circulair principe. Het gebruikt materiaal wordt afgewogen op basis van productieproces, voordelen voor flexibiliteit en akoestiek, mogelijkheid tot hergebruik, esthetische waarde t.o.v. erfgoed,…). Duurzaamheid gaat ook over gebruiks- en onderhoudsgemak. Daarom wordt gekozen voor robuuste materialen die lang meegaan, weinig onderhoud vragen, minder vaak vervangen moeten worden en na verwijdering nog een tweede leven kunnen vinden in andere gebouwen. 

• Visie op het toekomstige beheer van het monument

De gemeente heeft een doordacht traject afgelegd waarbij de noden uitgebreid onderzocht werden (zie ook de doorgevoerde haalbaarheidsstudie). Dit heeft geleid tot een ontwerp waarbij de inplanting van de functies zorgen voor een flexibiliteit. Dit zowel voor het gebruik nu, maar ook voor de toekomst.

Ook de totaalaanpak van de opdracht is volgens de jury inspirerend: het project stopt niet bij de herbestemming van het kerkgebouw, maar zorgt met belangrijke ingrepen op het nabijgelegen Baljuwhuis, de aanpak van het marktplein en de achter de kerk gelegen stiltetuin voor een dorpskernvernieuwing.

Timing

De aftrap voor de werken aan het gebouw is nu definitief gegeven. Het gemeentebestuur streeft ernaar om het definitieve ontwerp en de vergunningsaanvraag klaar te hebben in augustus 2022. De werken zouden starten in februari 2023, om in 2025 te kunnen openen.