Burgerinitiatief ‘Dorpsplein Meer’ wint European Heritage Award / Europa Nostra Award 2023 (aNNo, DAS & D+A)

Dorpsplein Meer is een opmerkelijk burgerinitiatief dat nieuw leven heeft geblazen in een historisch klooster, gelegen in het hart van Meer, een klein dorp in de provincie Antwerpen met ongeveer 3.000 inwoners. Het 19e-eeuwse klooster en de omliggende gebouwen werden in 2003 geklasseerd als Monument en Landschap.

Met het toenemend gebruik van auto's in de 20e eeuw verloor het dorp geleidelijk zijn enige openbare ruimte: een verbrede weg die ook voor markten werd gebruikt. De site van het klooster bleef daarom van immens belang voor de dorpsbewoners en diende als educatief centrum, ontmoetingsplaats en zelfs als park tijdens de weekends. Toen de dorpsschool en het parochiehuis in 2005 hun deuren sloten, ging de laatste semipublieke ruimte van het dorp een onzekere toekomst tegemoet. Het klooster werd te koop gezet en de dreiging van privatisering was groot.

Burgerinitiatief en interdisciplinair ontwerpteam

Als reactie op deze kritieke situatie startte een groep van negen dorpsbewoners een beweging die uiteindelijk uitgroeide tot een breed collectief, dat lokale ondernemers, regionale sociale huisvestingsautoriteiten, welzijnsdiensten en de monumenten- en erfgoedadministratie omvatte, evenals een interdisciplinair ontwerpteam bestaande uit erfgoedarchitecten (aNNo), stedenbouwkundigen (D+A) en architecten (DAS). Door de gezamenlijke inspanningen van de vzw Klooster Meer en de sociale huisvestingsmaatschappij De Noorderkempen werd het klooster in 2005 met succes aangekocht.

aNNo werkte nauw samen met het lokale collectief om manieren te onderzoeken om openbaar gebruik van de kloosterlocatie te garanderen. Hun voorstel voorzag de locatie als het eerste openbare plein van het dorp, met publieke voorzieningen die er zorgvuldig omheen werden gerangschikt. Tegelijkertijd resulteerde volhardend pleiten bij de erfgoedautoriteiten in de integratie van nieuwe sociale woningen, die op een sierlijke manier in de randen van de site werden ingepast.

Duurzame transformatie

De kloosterplas is gerevitaliseerd en heeft zijn historische functie als plek voor collectief wonen en gemeenschapsbetrokkenheid teruggewonnen. Dorpsplein Meer heeft een succesvolle en duurzame transformatie bereikt door historische en hedendaagse architectuur harmonieus te combineren en publieke functies en sociale woningbouw te integreren. 

"De diverse groep individuen en organisaties die betrokken waren bij het initiatief Dorpsplein Meer was zeer effectief, waarbij elke deelnemer een cruciale rol speelde. Het is een sterk voorbeeld van hoe een erfgoedlocatie kan dienen als een verbindende kracht binnen een gemeenschap. Bovendien presenteert het initiatief een duurzaam model voor een circulaire economie, waarbij de succesvolle integratie van een openbare ruimte en het respectvol herbestemmen van een erfgoedlocatie wordt gedemonstreerd", aldus de jury.

Sterke Europese visie

"Ondanks de lokale focus, draagt Dorpsplein Meer een sterke Europese visie uit, met name relevant voor het Nieuwe Europese Bauhaus. Het is echt inspirerend om te zien hoe dit collectief talrijke barrières heeft overwonnen en hand in hand heeft gewerkt om de bevoegde overheden te overtuigen. Het initiatief benadrukt ook het belang van een dorp met een centraal punt, een plek waar mensen kunnen samenkomen en met elkaar in contact kunnen komen, en het stelt een voorbeeld voor hoe kloosters en soortgelijke erfgoedlocaties nieuw leven kan worden ingeblazen en een nieuwe bestemming kunnen krijgen ten voordele van de gemeenschap", concludeerde de jury.

European Heritage Awards / Europa Nostra Awards 2023

De 30 winnaars werden geselecteerd door een jury, bestaande uit erfgoeddeskundigen uit heel Europa. Dit na evaluatie door de selectiecommissies die verantwoordelijk zijn voor het onderzoeken van de prijsaanvragen die dit jaar werden ingediend door organisaties en personen uit 35 Europese landen.

De winnaars zullen worden gehuldigd tijdens de uitreiking van de European Heritage Awards Ceremony op 28 september in het Palazzo del Cinema in Venetië. Tijdens de ceremonie zullen de laureaten van de Grand Prix en de winnaar van de Publieksprijs, gekozen uit de winnaars van dit jaar en elk gerechtigd tot 10.000 euro, bekend worden gemaakt. De prijsuitreiking is een hoogtepunt van de European Cultural Heritage Summit 2023, georganiseerd door Europa Nostra met steun van de Europese Commissie, op 27-30 september in de werelderfgoedstad Venetië. Erfgoedliefhebbers worden nu aangemoedigd om de winnaars te ontdekken en online te stemmen om te bepalen wie de Publieksprijs 2023 wint, die recht geeft op een geldbedrag van €10.000.