Circular Real Estate 2018: “Denkfase voorbij, tijd voor daden”

In een groen kader - hoe kan het ook anders? - werd een hele namiddag lang gedoceerd, geïnformeerd en gedebatteerd. Een heleboel sprekers nam het woord om elk een ander aspect van circulair bouwen te belichten. Maar er was één rode draad: uit elke presentatie bleek dat de urgentie bijzonder hoog is om circulair bouwen na jarenlang palaveren nu ook echt in de praktijk om te zetten. Brigitte Mouligneau, transitiemanager Circulaire Economie bij OVAM, opende het congres en liet meteen verstaan hoe laat het is: 5 ná 12. Ze sterkte die woorden met enkele opvallende cijfers. “Ik zag gisteren nog in het tv-journaal dat de klimaatuitdagingen nóg groter zijn dan gedacht. Als je weet dat de bouwsector verantwoordelijk is voor 40% van het geproduceerde afval, 40% van de middelen van een gemiddelde kmo naar grondstoffen gaat en van die grondstoffen uiteindelijk 18% verloren gaat, hoeft het geen betoog dat een andere manier van bouwen zich opdringt. We moeten echt anders beginnen omgaan met onze grondstoffen.”

Veranderingsgericht bouwen

Vervolgens werden met onder meer de Green Deal Circulair Aankopen, ESCO-overeenkomsten en Werflink, een uitwisselingsplatform voor materialen, enkele faciliterende initiatieven belicht, het één al verder gevorderd dan het andere. Ook verschillende pilootprojecten, zoals de loodtoren in Brussel of ’t Centrum in Antwerpen, kregen de nodige aandacht. Niels De Temmerman, professor aan de VUB en voorzitter van TRANSFORM, de research and consultancy group van het Lab for Architectural Engineering van de Brusselse universiteit, lichtte met het Circular Retrofit Lab ook een pilootproject toe en gaf misschien wel de meest bevlogen presentatie van de dag. “Al op hun allereerste lesdag aan de universiteit zeggen wij tegen toekomstige architecten dat ze alles moeten vergeten wat ze ooit gehoord of gelezen hebben en er in de toekomst maar één manier van bouwen meer zal zijn: veranderingsgericht bouwen.” Iets was Ruben Van Daele, een ex-student van De Temmerman en zelf gastspreker op het congres als project manager van Bopro, overigens bevestigde aan ondergetekende  op de afsluitende netwerkdrink. De Temmerman: “Circulair of veranderingsgericht bouwen betekent dat we materiaalstromen sluiten en de in- en outputzijde zo veel als mogelijk beperken. In het project Circular Retrofit Lab leerden onze studenten in de praktijk hoe dat precies kan. De bekende studentenkoten van Willy Van Der Meeren die in de jaren 70 op de VUB-campus werden neergepoot maar intussen niet meer voldoen aan de huidige normen werden volledig gestript en daarna werd het casco volledig circulair hernieuwd om dienst te doen als onderzoekslab.”

Nieuw aanbestedingsmodel

Wat nog opviel: samenwerken is een sleutelwoord in heel het idee van circulair bouwen. “Je kan niet verwachten dat een architect daar alleen voor instaat. Er is een breed draagvlak nodig”, vertelde Peter Van Impe, lid van het directieteam van de Bond Beter Leefmilieu. “Als je de materialen later wil hergebruiken, moet je die zo zuiver mogelijk houden. Bakstenen vol met pleister kunnen moeilijk een tweede leven krijgen en ook leidingen in een chape en met PUR errond zullen niet geschikt meer zijn voor hergebruik. Daarom moeten projectontwikkelaars, bouwheren en aannemers en alle andere actoren in het bouwproces veel meer en anders gaan samenwerken dan ze vandaag doen. Met BIM is een eerste stap gezet in de goede richting, maar we zijn er nog lang niet. Er is nood aan tools om het transformeerbaarheidspotentieel van gebouwen te evalueren, materiaalpaspoorten, enzovoort. Maar ook aan beleidssteun, want de wetgeving blijft achter.”
“Bijzonder jammer, want ook een circulair aanbestedingsmodel dringt zich op”, haalde Peter-Paul van den Berg, directeur van Kamp C, aan. “Zo’n aanbesteding zou een pakket van open geformuleerde duurzame ambities moeten zijn met een vast bedrag bij, in plaats van een lijst met concrete eisen. Zo daag je de markt uit een consortium te vormen en zelf met innovatieve bouwoplossingen te komen. We zouden eigenlijk niet moeten wachten tot er een compleet juridisch kader is. Circulair bouwen dringt zich echt op en hoe sneller we ermee beginnen, hoe beter. Al doende leert men trouwens, niet door oneindig geklets.”

Materiaalbank

“In de bouwsector wordt nog veel te veel op de korte termijn gedacht. Vaak wordt er enkel naar de terugverdientijd gekeken, maar eigenlijk zou je verder moeten kijken dan de functie van het gebouw vandaag. In plaats van een statische entiteit, moet een gebouw gezien worden als een demonteerbare materiaalbank die kan mee-evolueren met de veranderende noden. Daarin is dus ook een belangrijke rol weggelegd voor de architect. Neem nu als voorbeeld een gezin met jonge kinderen. Binnen 25 jaar zullen die kinderen waarschijnlijk het huis verlaten, dus hoe mooi zou het zijn om van hun kamers modulaire eenheden te maken die je later gewoon kan weghalen om elders een nieuw leven te geven? Tegelijkertijd pleit ik ook voor realisme: het heeft geen zin iets wat je nooit zal moeten demonteren, demonteerbaar te maken”, besloot Ruben Van Daele met een concreet voorbeeld.

Architectura gaat in de toekomst veel aandacht besteden aan circulair bouwen. Een eerste nieuwsbrief staat gepland voor januari 2019, nadien zullen er op geregelde tijdstippen volgen. Input rond circulair bouwen is altijd welkom. Neem alvast een kijkje in ons dossier Circulair Bouwen.