COLUMN. De citadel in Diest: duurzaamheid avant la lettre (Mechthild Stuhlmacher)

De opdrachtgever: de stad Diest met enkele adviseurs, tevens de jury. De opgave: een visie ontwikkelen voor de herbestemming en restauratie van een monumentaal fort en de uitwerking van een gedeelte. Een opgave met extreme technische uitdagingen zoals vocht, daglicht, flexibel en duurzaam gebruik, en het bewaren van een waardevolle biotoop boven op het dak. Ons antwoord: een integraal voorstel voor het behoud van het huidige tot 5m hoge aardepakket op het dak en gedetailleerde ontwerpprincipes voor het interieur met zijn prachtige bakstenen gewelven.

De reden voor de diskwalificatie? Uit ons onderzoek bleek dat er in het uit te werken projectgedeelte onvoldoende ruimte was voor het gevraagde programma tenzij men op of naast het monument bij zou bouwen. Dit leek ons onwenselijk. Er bleek echter een bestaand gebouw uit de jaren 60 te staan met voldoende kwaliteit en de capaciteit om het monument letterlijk en figuurlijk te verlichten. Het probleem: het gebouw maakt weliswaar deel uit van het fort maar staat op tekening net naast het uit te werken projectgedeelte en tevens op een verouderde slooplijst. Wij stelden voor om het gebouw alsnog te behouden en te gebruiken als de technische en ruimtelijke 'buitenboordmotor' van het fort, met slimme installaties en voldoende geschikte ruimte voor het deel van gevraagde programma dat niet in het monument paste. Met deze eenvoudige, eigentijdse oplossing wilden we ons verzetten tegen de sloopplannen van de stad, en het leek simpelweg functioneel, duurzaam en goedkoop.

Hoe geweldig het Belgische architectuurklimaat soms ook is: zoals overal zijn procedures ook hier kwetsbaar en hangen af van kundige, ambitieuze opdrachtgevers en hun adviseurs. In Diest hadden we tijdig gevraagd om de toevoeging van externe juryleden. Toen een onafhankelijke jurering werd geweigerd hadden we eigenlijk moeten afzien van deelname.

Wat houdt de vraag voor een visie in als bepaalde antwoorden voor diskwalificatie zorgen en ontwerpers niet vrijuit mogen spreken? In hoeverre is het van deze tijd om een duurzamere oplossing (behoud in plaats van sloop en nieuwbouw) te weren, terwijl er bijvoorbeeld door de BMA in Brussel expliciet wordt gevochten voor een ‘sloopverbod’? En hoe kijken we aan tegen de verantwoordelijkheid van publieke bouwheren die kritische adviezen van bekwame ontwerpteams om louter procedurele redenen naast zich neer leggen?

Kan dit voorbeeld meer zijn dan een pijnlijke les? Of kan het ons pleidooi voor een inhoudelijke, faire wedstrijdcultuur met verbeeldingskracht en visie kracht bijzetten?

Mechthild Stuhlmacher is architect en medeoprichter van het Nederlandse ontwerpbureau Korteknie Stuhlmacher Architecten. Deze column verscheen eerder op haar persoonlijke LinkedIn-pagina. Het ontwerp voor de Citadel van Diest kwam tot stand in samenwerking met Studio Roma, Buro Harro, Studiebureau RCR en BAS bvba.