COLUMN. Hoog tijd om te stoppen met subsidies aan de fossiele brandstofsector (Valerie Trouet)

In Nederland zijn het klimaatgewijs interessante maanden geweest. Niet alleen is de herfst van 2023 tot nog toe zo’n 2 graden warmer dan ze honderd jaar geleden was, het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) rapporteerde ook dat in de toekomst niet alleen de herfst, maar alle seizoenen warmer zullen worden, met meer hittegolven en minder vorstdagen als gevolg. Dat de winters natter zullen worden, de zomers droger, en de zeespiegel zal blijven stijgen.

Begin september kwamen ook een aantal Nederlandse milieuverenigingen met een rapport uit waarin ze de jaarlijkse subsidies van de Nederlandse overheid aan de fossiele brandstofsector op zo’n slordige 37,5 miljard euro inschatten. Dat rapport heeft een ware kettingreactie veroorzaakt: bijna vier weken lang bezette Extinction Rebellion de A12, de belangrijkste oost-westverbinding in Nederland, als protest tegen deze subsidies. De klimaatactivisten staakten hun acties pas toen de Tweede Kamer beloofde om te stemmen over een plan om deze fossiele subsidies af te bouwen.

Ook in België beleven we een uitzonderlijk warme herfst – september was de warmste maand ooit gemeten en de appelboom in mijn stadstuin staat midden oktober opnieuw in bloei – en subsidieert onze overheid de fossiele brandstofsector rijkelijk. De meest recente cijfers dateren van 2020 – voor de energiecrisis en de daarbij horende maatregelen om de stijging van de energieprijzen te verzachten – en wijzen op subsidies van minstens 13 miljard euro per jaar, of zo’n 2,4 procent van ons bruto binnenlands product. Ter vergelijking, dat is meer dan België uitgeeft aan milieubescherming (2 procent), aan recreatie en cultuur (2 procent) en slechts een beetje minder dan onze uitgaven aan openbare orde en veiligheid (3 procent).

KORTINGEN

To be fair: de subsidies nemen grotendeels de vorm aan van kortingen, zoals accijnsverlagingen voor de industrie en accijnsvrijstellingen voor de landbouw, en zijn dus inkomsten die de regering misloopt, eerder dan directe uitgaven. Sommige subsidies, zoals de sociale tarieven om energiearmoede tegen te gaan of de kortingen op aardgas voor bedrijven om ze internationaal competitief te houden, vallen nog te verdedigen. Voor andere en zwaardere subsidies is dat moeilijker.

Zo gaan er jaarlijks 2,4 miljard euro aan subsidies naar bedrijfswagens en tankkaarten, dat is bijna vijftien keer zo veel als wat we uitgeven aan sociale tarieven. Of neem bijvoorbeeld de 3,5 miljard aan kortingen op stookolie en professionele diesel, na steenkool de meest vervuilende onder de fossiele brandstoffen. Hoe verantwoord je die wanneer we tegelijkertijd binnen de zeven jaar onze uitstoot aan broeikasgassen moeten halveren?

Geen wonder dan misschien dat België enorm achterloopt op zijn reductieplannen. We stootten in 2022 nog 25 procent meer broeikasgassen uit dan we zouden mogen om ons 2030 uitstoot-doel te halen. Daarmee zijn we bij de slechtste leerlingen van de EU-klas, waar het gemiddelde op slechts 8 procent overshoot lag. Jammer genoeg is die achterstand in uitstootvermindering niet lineair en betekent onze huidige overshoot dat we ons net zero doel van 2050 met bijna 60 procent zullen overschrijden, tenzij we dringend bijkomende en verregaande maatregelen nemen.

EXXON MOBILE EN CHEVRON

De overshoot van ons uitstoot-doel is trouwens niet het enige waarop België onderpresteert. Zo hebben we ook onze doelstelling voor hernieuwbare energie voor 2020 niet bereikt en zijn we een van slechts drie Europese landen die de doelstelling omtrent energie-efficiëntie niet heeft gehaald. Oh, en het Nationaal Klimaat- en Energieplan, waarin we volgens Europese wet onder andere onze afbouw van fossiele brandstofsubsidies uit de doeken moeten doen, hebben we ook nog niet ingediend.

Uiteraard is de afbouw van fossiele brandstofsubsidies een cruciale factor om onze uitstootdoelen te halen. Niet alleen komt bij zo een afbouw geld vrij om onze begroting en klimaatkas te spijzen, subsidies stellen ook de fossiele brandstofbedrijven in staat om te blijven investeren in de uitbouw van hun olie- en gasproductie. Deze maand alleen al, bijvoorbeeld, investeerden zowel Exxon Mobile als Chevron, twee van de grootste Amerikaanse oliebedrijven, elk meer dan 50 miljard in de opkoop van kleinere oliebedrijven, wat hun toelaat om hun olieproductie nog te verhogen in de komende decennia.

Ten slotte laten subsidies toe dat de fossiele brandstofbedrijven ook meer investeren in peperdure lobbygroepen. Groepen die dan bij de overheid lobbyen voor mildere regelgeving en, u raadt het al, het behoud van subsidies. Hoog tijd dus om deze vicieuze fossiele brandstofcirkel te doorbreken.

Klimaatexperte Valerie Trouet is de auteur van 'Wat bomen ons vertellen' en wetenschappelijk directrice van het Belgisch Klimaatcentrum in Ukkel. Deze column verscheen eerder in de krant De Morgen.