COLUMN. Riken Yamamoto, architect van sociaal engagement (Gie Bresseleers)

Mijn kijk op Yamamoto’s architectuur kreeg een boost toen ik in een onlinecursus van Tokyo Univerity over Japanse architectuur zijn woonprojecten leerde kennen. Die getuigen van een ongekende inzet voor de samenhang van de bewoners. De Japanners wonen heel klein en er is veel aandacht voor de publieke ruimte met zijn parken, zijn openbare voorzieningen zoals openbaar vervoer, horeca,… Maar Riken Yamamoto steekt een tandje bij. Geen projecten alla Kitagata Apartment Building van Sanaa.

De organisatie van de wijken en de layout van de woningen doen me denken aan hoe Aldo Van Eyck en Herman Hertzberger zich in detail inzetten voor de herbergzaamheid van hun gebouwen. Riken Yamamoto doet dat met eenzelfde gedrevenheid maar dan op stedelijk niveau. Als ik met dat inzicht terugkijk op de de Saitama Prefectural University en het Yokosuka Museum of Art, dan zijn in die projecten de tools voor het sociaal engagement ook aanwezig. Steeds worden bewoners, gebruikers en voorbijgangers aangemoedigd tot interactie: openheid naar elkaar en naar de natuur,…

Zien en gezien worden

De Saitama universiteit onderzoekt wetenschappelijk gezondheid en welzijn. In de zichtbare betonstructuur zijn de conventionele lokalen van faculteiten en departementen visueel met elkaar verbonden. De universiteit is één toegankelijke ruimte. De volledig beglaasde binnen- en buitenwanden zorgen voor een maximale transparantie. Ik wandel door gangen, door open gaanderijen, over dakterrassen en langs binnentuinen. Ik hoef geen badge. Ik word nooit aangesproken. Ik loop gewoon door van verdieping naar verdieping, van bouwblok naar bouwblok.

Het Yokosuka Museum of Art is driekwart omringd door bergen en kijkt uit op de baai van Tokyo. Door zijn deels ingegraven volume ligt het museum verzonken in het landschap. In het restaurant kijk ik panoramisch over de zee. Op het dak sta ik als op een terras tussen weilanden en bergen. De buitenwanden en daken zijn dubbelwandig: glas en stalen platen. Die worden ingezet als zonnescherm tegen oververhitting. De perforatie in de stalen platen kaderen het boeiend spel van binnen- en buitenzichten. Ook hier overheersen licht en lucht, inzicht en uitzicht. Zien en gezien worden.

Spontane interactie

Riken Yamamoto is een andragoog-architect. Met zijn 78 jaar overspant hij 5 decennia waarin hij architectuur inzet als bindmiddel voor sociale cohesie. Op jonge leeftijd reist hij langs de kustlijn van de Middellandse Zee, van de Verenigde Staten tot Peru, door Irak, India en Nepal. Het intrigeert hem hoe mensen hun dagelijks leven organiseren tot een hechte gemeenschap.

Zijn wooncomplexen en onderwijsgebouwen  zijn innovatief. Het zijn geen iconen (alhoewel). Door het zorgzaam vervagen van de grenzen tussen publiek en privaat voedt hij de samenhang in de wijken, in de instellingen. De activiteiten worden gerangschikt langs openbare wandelpaden, binnen- en buitenpleinen, tuinen, dakterrassen,…

Riken Yammamoto staat voor het universele begrip: open space = open mind. Hij doorbreekt de sociale isolatie door een compacte mix van wonen, werken en vrijetijd, van culturen, van generaties,… Hij zet in op spontane interactie: het informeel samenkomen van mensen,… Zijn architectuur vindt inspiratie in de traditionele Japanse machiya (het stadshuis/de stadswinkel) uit de Edoperiode (vergelijkbaar met de Europese Middeleeuwen) en de Griekse oikos (het familiehuis) dat zich nestelt in de stedelijke centra. Zijn woningbouwprojecten waren in Japan ook de start van een golf volledig beglaasde private woningen (met grote uitwaaiende gordijnen).

Transparantie

Yamamoto slaagt erin om samen met projectontwikkelaars te investeren in kwalitatief wonen. De projecten omvatten vaak wandelstraten, pleinen, dakterrassen, tuinen. De traditioneel kleine appartementen zijn vaak gelaagd over verschillende verdiepingen en vrij en persoonlijk invulbaar. Die benedenverdiepingen worden spontaan ingericht als gastenkamer, kunstgalerij, koffiehuis, ambachtelijke winkel,… en worden zo deel van die openbare ruimte. Zo’n woonprojecten zijn hier ondenkbaar omdat wij niet willen investeren in de kwaliteit van de openbare ruimte. We hebben er ook geen respect voor. En we hebben ook niet zo’n hechte relatie met onze buren om een kamer van onze woning te delen.

Riken Yamamoto zoekt de sociale opportuniteiten met het vervagen van de drempels publiek en privaat. Steden hebben nood aan architectuur die de mogelijkheden om mensen samen te brengen vermenigvuldigt. “To recognize space is to recognize an entire community”. Privacy wordt door Yamamoto ingezet als  een stedelijke sensibiliteit om elkaar te ondersteunen, om culturen en generaties te overbruggen. De basis voor Yamamoto’s visie: transparantie in vorm en materiaal én sociale vrijheid en interactie. Zijn architectuur is achtergrond en hoofdrolspeler in het dagelijks leven van bewoners, bezoekers, voorbijgangers… Zijn architectuur promoot de betekenisvolle kracht en de verrijkende interacties.

Bescheidenheid

Riken Yamamoto laat de materialen meestal in hun natuurlijke staat waardoor textuur, kleur en hun initiële kwaliteiten primeren. Het glas met zijn transparantie en reflectie spelen een allesbepalende rol in de vloeiende en continue verbinding tussen de ruimten. Het glas geeft de binnengevels licht- en ruimtelijkheid. Hierdoor wordt het daglicht zacht en luchtig en creëert het een gevoel van integratie en harmonie tussen de verschillende elementen.

En dan is er nog de slogan die we samen delen: “I am not a good architect”. De bescheidenheid die hem siert: “I am not very good at design. I am well aware of that. However, I do pay careful attention to what is around me. By what is around me, I mean the surrounding environment, the existing local community, circumstances in contemporary society…“

Gie Bresseleers is architect en fotograaf.