Creatopia: hedendaagse schoolomgeving in modernistisch gebouw (Patine + bold architecten)

Creatopia is de voormalige meisjesgemeenteschool nr. 14 gelegen op het Kiel in Antwerpen. Vandaag is Creatopia een  driestroom lagere school - wat betekent dat er van elk leerjaar drie klassen zijn - met plaats voor ca. 450 leerlingen. Na de restauratie en renovatie zal de school haar functie als buurtschool verder vervullen, en wordt het gebouw verder opengesteld naar de buurt volgens het concept van de brede school.

Het schoolgebouw is ontworpen in 1935 door stadsbouwmeester Emiel Van Averbeke in opdracht van de stad Antwerpen. Het project werd opgeleverd in 1939. Van Averbeke ontwierp de school in modernistische stijl naar inspiratie van het Nederlands modernisme van Willem Marius Dudok en met veel aandacht voor licht en lucht. Dit vertaalt zich in hoge ruimtes met grote glaspartijen.

De school heeft een bijzondere inplanting. Ze is volledig omsloten door een huizenblok, enkel de voormalige conciërgewoning met de uitgewerkte inkompoort verraadt dat  zich hier een school bevindt. Het gebouw is in U-vorm uitgebouwd rond een ruime speelplaats, waarrond alle klaslokalen gelegen zijn. Rondom de klassen is de circulatieruimte ruim en licht uitgebouwd. Rond de gangen liggen de dienstlokalen en een reeks patio’s die rechtstreeks licht in de gangen brengen. Dankzij de centrale ligging van de speelplaats en de inventieve ontwerpoplossing met de patio’s wordt er veel licht en lucht in het gebouw gebracht.

Relevant en hedendaags

Het ontwerp van Van Averbeke is vandaag nog steeds relevant. De heldere klasruimtes beantwoorden aan de hedendaagse normen. Door de overmaat kan de circulatie dubbel worden gebruikt en kunnen de brede gangen ook functioneren als uitbreiding van de klaslokalen voor nieuwe werkvormen zoals het werken in kleine groepjes. 

Vandaag heeft ook vergroening terecht aan belang gewonnen. De patio’s worden daarom ingericht als groene ruimte en krijgen zo niet enkel een meerwaarde voor de school maar ook voor de omwonenden. Ze worden ingericht met een rijke weelderige (inheemse) beplanting in losse structuur. Door de ramen in de gangen te verlagen wordt het groen binnen in de school getrokken. De speelplaats krijgt een groen speelveld met een groot aantal bomen en er wordt ruimte gemaakt voor een schooltuintje. Het landschapsontwerp is uitgetekend door LAND. 


Oorspronkelijke architectuur in ere hersteld

Binnen het huidige debat van circulair bouwen is dit gebouw een voorbeeld hoe op een efficiënte wijze met materialen kan worden omgegaan. De brede gangen, hoge ruimtes, rigide structuur en de grote overspanningen dragen bij aan de haalbaarheid om het gebouw te renoveren. Bij de realisatie werd een voor die tijd vrij vooruitstrevende bouwmethode toegepast: de gebouwstructuur werd opgetrokken als een skelet van gewapend beton. Deze structuur is over het algemeen nog in goede staat en vraagt slechts een beperkt herstel.

Emiel Van Averbeke ontwierp de school in de Van Peenestraat als een totaalproject met inbegrip van het meubilair. Het interieur is in grote mate bewaard gebleven doorheen de jaren: de lambrisering in wandtegels, de vloertegels, het binnenschrijnwerk in limbahout, tabletten en traptreden in rode marmer en granito, … zijn nog aanwezig en in overwegend goede staat. Behoud van deze elementen gebeurt uit respect voor het erfgoed, voor de hoge kwaliteit en uit duurzaamheidsoverwegingen.

De klemtoon van de interieurrestauratie ligt op het behoud van de waardevolle elementen, aangevuld met nieuwe inrichting die in de geest van het bestaande ligt. Op die manier wil Patine Architecten een school realiseren met een hedendaagse beleving en met ruimte voor leerlingen om te leren en te spelen. Kleur is daarbij ook belangrijk. Van Averbeke koos voor een sober ontwerp in okerkleurige en rood-bruine tinten. Het herstel van het historisch kleurschema op basis van kleurtechnisch onderzoek zal leiden tot een warm en aangenaam interieur zoals stadsbouwmeester Emiel Van Averbeke dit ruim 80 jaar geleden bedacht heeft.

De bijzondere plastische gevelarchitectuur met haar strakke lijnenspel van het baksteenmetselwerk, de karakteristieke blokramen en uitgewerkte dakranddetaillering typeren de modernistische vormentaal van Van Averbeke. Doorheen de jaren zijn het gevelbeeld en de historische volumewerking verstoord geraakt. Bij de restauratie wordt het oorspronkelijk ontwerp in ere hersteld. Het  houten buitenschrijnwerk met regelmatig vierkant raster wordt gereconstrueerd. De dakopstanden langs de speelplaatszijde worden opnieuw opgetrokken naar hun historisch niveau en ook de historische kroonlijst wordt opnieuw voorzien naar het ontwerp van Van Averbeke. Om de onderhoudslast te verlagen zullen de geschilderde boordplanken vervangen worden door een gemoffelde metaalplaat met eenzelfde profilering als het oorspronkelijke ontwerp.

Energiezuinige school

Er wordt een grote ingreep gedaan om een duurzame en energiezuinige gebouwschil te realiseren: het historische parement werd gesloopt omwille van stabiliteitsproblemen en wordt vervangen door een sterk geïsoleerde gevel. De nieuwe bakstenen worden naar het historisch uitzicht gemaakt, specifiek voor dit project. Ook het buitenschrijnwerk wordt volledig vervangen waarbij de historische ramen worden gereconstrueerd. De nieuwe ramen zullen het historisch uitzicht verzoenen met hedendaagse eisen naar isolatie, zonwering en akoestiek. De daken en keldervloeren worden geïsoleerd naar de normen van een nieuwbouw.

De technische installaties worden volledig vernieuwd, met ledverlichting, gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning, een efficiënte verwarming en regenwaterrecuperatie. Op die manier behaalt de school een E-peil 60 voor de renovatie en 45 voor de nieuwbouw.

Ook het sanitair wordt vernieuwd en de akoestische prestaties tussen en in de klaslokalen wordt verbeterd. Regenwater van de speelplaats wordt langzaam geïnfiltreerd in de bodem en een groot aantal bomen zorgen voor voldoende verkoeling op de speelplaats. Hierdoor zal het gerenoveerde gebouw op geen enkel aspect onder doen aan een nieuwbouw.


Nieuw gezicht

Aan de Alfons De Cockstraat ruimt de conciërgewoning wel plaats voor een nieuwbouw om aan die zijde een gezicht te geven aan de school. Het nieuwe leraarsgebouw voegt een verfrissend nieuw element toe aan de bestaande schoolomgeving. Het omvangrijk programma van wensen en eisen wordt vormgegeven in een hedendaagse volume dat de moderne architectuur herinterpreteert. Het vormt een nieuw gezicht naar de stad en gaat de dialoog aan met de bestaande waardevolle gebouwen aan de speelplaats.