Crematorium Stuifduin: laatste groet in authentiek landschap

“Een enorme vooruitgang voor onze regio”, noemde Lommels burgemeester Peter Vanvelthoven de realisatie van het nieuwe crematorium begin vorig jaar bij de eerstesteenlegging. Rouwende Noord-Limburgers hoeven niet langer af te zakken naar Turnhout, Hasselt of Nederland om een laatste groet te kunnen betuigen, want voortaan kunnen ze terecht in een eigen crematorium, dat aansluit op de aanpalende parkbegraafplaats van Lommel.

Design & Build

De realisatie van Crematorium Stuifduin hing al een tijdje in de lucht. Bouwheer PONTES ging in 2013 met behulp van projectmanager Bopro op zoek naar bouwprofessionals die ervaring hadden met gelijkaardige projecten. “We opteerden voor de Design & Build-formule en namen na een Open Oproep diverse ontwerpen onder de loep”, vertelt Arnold Schautteet, regional manager bij Bopro, dat PONTES niet alleen bijstond in de voorbereidingsfase (opstellen programma van eisen, uitschrijven bestek, organiseren ontwerpwedstrijd …), maar dat ook de veiligheidscoördinatie en de tijds-, kwaliteits- en budgetbewaking op zich nam. “Het voordeel was dat we als rechterhand van de bouwheer alvast de nodige ervaring hadden opgedaan bij de realisatie van Crematorium Daelhof in Zemst. Zo wisten we bijvoorbeeld dat het cruciaal was om de ‘circulatieflows’ goed uit te denken, zodat het ceremoniegebeuren en de interne werking uit elkaars vaarwater blijven. Dat was dan ook een van de voornaamste redenen waarom we voor bouwteam VALE (a2o en Vanhout) hebben gekozen, net zoals verschillende duurzaamheidsaspecten in het ontwerp – behalve energie ook materiaalkeuze, biodiversiteit en comfort & beleving (sfeer, toegankelijkheid en daglichttoetreding), conform de BREEAM-criteria. Een terechte beslissing, want de architect en de aannemer zijn voortdurend blijven focussen op kwaliteit. Een aanpak die zeker gerendeerd heeft.”

“In zijn geheel is het crematorium opgevat als een soort ‘reis’ met een aantal strategische rustpunten”

Natuur als uitgangspunt

De architectuur van Crematorium Stuifduin is op zijn minst ‘opmerkelijk’ te noemen. De universele kracht van de natuur speelt een cruciale rol in het ontwerp. “We zijn uitgegaan van een restauratie van het historische landschap – een andere methodiek dan in veel andere projecten, waar de gebouwde binnenstedelijke omgeving het voornaamste uitgangspunt is”, vertelt Stefaan Evers, architect-vennoot bij a2o. “Samen met de landschapsarchitect hebben we een restauratieproject opgestart waarbij we het natuurlijke evenwicht tussen dennenbos, heide en zandlandschap herstellen. Pas in tweede instantie hebben we een gebouw ontworpen – als een ruïne – dat als het ware toevallig een crematorium herbergt. Het is meer dan alleen een gebouw, maar een volledige site die je begeleidt in een reis door de natuur. Het fysiek uit elkaar halen van het bouwprogramma maakt van Stuifduin een verzameling van plekken, en van de circulatie een processie.”

Het complex bestaat uit drie volumes: een crematie-, een afscheids- en een horecagedeelte. “Ze zijn gegroepeerd rond een open tuinkamer, een bijzondere bezinningsplek die het groen de gelegenheid geeft om het gebouw binnen te dringen”, aldus Stefaan Evers. “In zijn geheel is het crematorium opgevat als een soort ‘reis’ met een aantal strategische rustpunten “Qua kleur en materialiteit – beige-bruine baksteen, beton, hout en glas – hebben we gestreefd naar een zekere soberheid. Het was een bijzondere opgave om de technische, bouwkundige en poëtische aspecten van het project met elkaar te verweven.”

Ruwbouw is afwerking

De ontwerpers van a2o lieten niets aan het toeval over. Aannemer Vanhout kon zich dan ook geen misstappen veroorloven. “Ruwbouw stond grotendeels gelijk aan afwerking, dus de vele details in het ontwerp hadden een grote impact op ons werk”, vertelt Dennis van Put, projectleider bij Vanhout. “Zo is al het beton ter plaatse gestort om het aantal dichtingslijnen te minimaliseren. Naargelang hun plek in het gebouw kregen de vloeren een andere afwerking: een gepolierde betonvloer voor de technische ruimtes, een gezandstraalde betonvloer voor de buitenruimtes en een ‘gesleten’ betonvloer voor de aula’s en de gangen van de koffiezalen. Deze laatste werd in een aantal etappes geschuurd, zodat de granulaten geleidelijk aan de oppervlakte kwamen en er een natuursteeneffect ontstond. Toen de architect deze complexe toepassing voorstelde, krabden we ons toch even in de haren, maar het resultaat is prachtig.”

De gevel is ingevuld met ruw metselwerk, dat hier en daar subtiele openingen bevat om het robuuste karakter van het gebouw enigszins te doorbreken. De handgevormde maasbrandgevelstenen hebben een relatief groot formaat en zijn op traditionele wijze vervaardigd in de ringovens van een steenbakkerij in Maaseik. “De structurele materialen lopen naadloos over in het fraaie interieur, dat is afgewerkt met houtfineer. Schroeven en bevestigingen moesten absoluut uit het zicht gehouden worden, en alle technieken zijn weggewerkt in de wanden. Gelukkig konden we ons baseren op een BIM-model, waardoor we op voorhand al veel twijfelgevallen konden uitklaren en tijdens het bouwproces quasi geen fouten hebben gemaakt. Crematorium Stuifduin was een schitterend project. Constructief hebben we al voor hetere vuren gestaan, maar de complexiteit van de architectuur en de afwerkingsgraad zijn toch wel uniek.”