De renovatie van de stroopfabriek in Borgloon: 'Het industrieel imago moest bewaard blijven'

De tweedejaarsstudenten journalistiek van Hogeschool PXL werkten een artikelreeks uit over enkele unieke herbestemmingsprojecten in Limburg. Wij mogen het resultaat publiceren op Architectura. 

Het eerste fabrieksgebouw vermoedelijk van 1878 is gelegen aan de noordkant van de site. Dat bouwwerk bestaat uit een gelijkvloers en een zolder en is opgetrokken in traditioneel baksteenmetselwerk. Het gelijkvloers was een zone bestemd voor het koken en persen van het fruit, opgebouwd uit een houten constructie. De zolder was ingericht als was- en herstelruimte voor de persdoeken. Het dak van het gebouw is bedekt met Vlaamse pannen en heeft een opengewerkte nok om de damp afkomstig van de stroopketels te laten ontsnappen.

Na de Eerste Wereldoorlog werd de fabriek uitgebreid en gerenoveerd. Het negentiende-eeuwse magazijn werd gedeeltelijk afgebroken en vervangen door een nieuw gebouw. Gewapend beton werd alsmaar belangrijker als bouwmateriaal. Het nieuwe gedeelte van de fabriek bestond op dat moment uit een monolithisch betonskelet met opvulmetselwerk van baksteen. In 1919 werd er nog een dertig meter hoge fabrieksschouw toegevoegd aan de site. Die werd naast het oude gedeelte gebouwd.

In 1924 werd de fabriek voor een tweede keer uitgebreid. Ditmaal werden er stapelplaatsen, garages en koelruimtes bijgebouwd. Het nieuwe gebouw is voorzien van een plat dak en bestaat uit een betonnen skelet ingevuld door baksteenmetselwerk.

Na de Tweede Wereldoorlog werd er een budget vrijgemaakt voor de modernisering van de fabriek. De eerste investering ging naar de bouw van een nieuw bureaupand. De tweede investering was het verhogen van het productiegebouw van 1919. Dat was nodig omdat het bedrijf had geïnvesteerd in een Kestner-installatie, een installatie die voor was op zijn tijd, volgens Marc, de gids. De machine had een enorm groot volume waardoor het gebouw dus moest verhoogd worden.

Smaakvol hersteld

De grote schoorsteen en de oude fabriekshallen geven van buitenaf al prijs dat het industrieel imago van de stroopstokerij niet verloren is gegaan bij de renovatie. ‘Het behoud van de oorspronkelijke functies zoals de kookruimte, inpakruimte en opslag was prioritair voor de renovatie’, schrijft Stijn Thomas, de architect achter de renovatie. Ooit was het gebouw veruit de grootste stroopfabriek van Borgloon, waar meer dan 30 stokerijen waren. De productie wordt er vandaag de dag verdergezet op een veel kleinere schaal. De grote machines zoals de fruitsnijmachine en de stookketels zijn verwerkt in het nieuwe museum en leren jonge generaties hoe het stroop stoken doorheen de jaren is veranderd. Bij de conclusie van de tour zien we de huidige actieve stroopfabriek achter een glazen wand.

De stroopfabriek is op zo een manier gerestaureerd dat de persoon die het traject volgt eigenlijk een reis door de tijd maakt van stroopproductie. Oude gebouwen met nieuwe glazen gevels geven een stevig ‘vroeger en nu’ contrast. De nadruk ligt op een renovatie en wie hoopt op een exacte restauratie zal hier ook niet op zijn plaats zijn. Het toont aan hoe oude industriegebouwen ook omgebouwd kunnen worden tot een waardevol gegeven voor de gemeenschap en toeristen. De herstelde schouw van de fabriek torent terug trots boven Borgloon uit, als een hommage aan zijn rijke stroopverleden.

De Monumentenstrijd

De Monumentenstrijd was een tv-programma op Canvas waarbij het publiek kon beslissen welk waardevol historisch gebouw in Vlaanderen extra middelen verdiende voor de restauratie en herbestemming ervan. Vijftien monumenten streden voor een subsidiepot ter waarde van 1 miljoen euro. De winnaar kreeg de helft van de pot en de andere helft werd verdeeld over de andere finalisten. Er werd een promofilmpje gemaakt over de stroopfabriek en ook campagne voeren was uiterst belangrijk. Het publiek stemden via televoting massaal voor de stroopfabriek. De andere kanshebbers waren Cinema Plaza in Duffel, de Boekentoren in Gent, drie Gallo-Romeinse tumuli in Tienen en het Begijnhof in Diksmuide.

Fruitbelevingscentrum De Stroopfabriek

De originele naam van de fabriek is ‘De Stoomstroopfabriek.’ Het is pas na de renovatie dat ook de naam van de fabriek werd veranderd. Nu is de fabriek voornamelijk een fruitbelevingscentrum bestaande uit een museum. ‘De herbesteming van industriële site tot fruitbelevingscentrum is de ideale poort tot het herontdekken van van de fruitteelt en -verwerking in het land van Loon,’ aldus de architect. In het eerste deel van het museum krijg je een rondleiding door de oude fabriek. Daar kan je samen met een gids de oude installaties en de productiegallerij bewonderen. Het tweede deel van het museum is voornamelijk een grote tentoonstellingsruimte. Hier ontdek je de weg die een Loons stuk fruit aflegt, vooraleer het wordt omgetoverd tot stroop. Omdat ze in de oude fabriek toch nog altijd Loonse stroop wouden maken, vindt er nu het laatste deel van het productieproces plaats. Het indikken van de stroop en het afvullen in de strooppotjes gebeurt hier dus nog altijd. Het eerste deel van de productie gebeurt in de nieuwe stroopfabriek in Wellen.

Gids Marc is 72 jaar en heeft wat last van zijn knie. Toch houdt niets hem tegen om de bezoeker iets bij te leren over de geschiedenis van de fabriek. Hier kan je een deeltje van de rondleiding beluisteren.