De Smet Vermeulen architecten restaureert Maagdentoren in Scherpenheuvel-Zichem

Historiek

De Maagdentoren is een zeldzaam cirkelvormig veertiende-eeuws donjon. Van zijn soort zijn er in Vlaanderen nog drie, maar wat de architecturale kwaliteit van het interieur betreft, steekt hij ver boven de rest uit. Het is een prototype van de middeleeuwse philippijnse toren: een drie verdiepingen tellende constructie boven een volle sokkel met kegelvormige voet. De toren heeft een regelmatige cilindrische vorm, een buitendiameter van 15 meter en is 26 meter hoog. De belangrijkste ruimte van het gebouw is de ontvangstkamer op de eerste verdieping. Ze heeft achthoekig grondplan en wordt overspannen door een achtdelig kruisribgewelf. Het interieur, dat te vergelijken is met de religieuze architectuur van die periode, suggereert dat de toren vooral een symbolische en machtsuitdragende functie had: de kraagstenen, die de gordelbogen en ribgewelven opvangen, beelden hurkende figuren af met een snaarinstrument of boek in hun handen. Ook het Gotische loofwerk (een doorlopend ornament dat de vorm heeft van bladmotieven) langs die kruisribben en gordelborgen deed dienst als versiering. In een tijd waar de bouwwerken nog de exponent waren van de hoeveelheid macht die men bezat, waren zulke hoogstandjes uiteraard van groot belang.
Deze eens zo prestigieuze Maagdentoren geraakte helaas in verval en stortte in 2006 gedeeltelijk in.

 
Restauratie

Vlak nadien besloot men er geen verder gras over te laten groeien en ging men over tot het opstellen van plannen voor de restauratie. Het bureau De Smet Vermeulen architecten zal die finaal voltooien en heeft de taak om de toren in ere te herstellen door er een uitkijkpunt van te maken. Integrale restauratie is echter onmogelijk doordat het basismateriaal, Diestiaanse ijzerzandsteen, tegenwoordig onvoldoende voorradig is. Toch zal men de oorspronkelijke cilindervormige en achthoekige geometrie van de toren versterken om de stabiliteit te garanderen. Dit zal dus moeten gebeuren met moderne materialen (zonder franjes).
De negentiende-eeuwse staldoorgang zal dienst doen als hoofdtoegang. Een lange metalen trap zal de bezoekers leiden naar de (momenteel nog ingestorte) eerste verdieping, waar een trappenhuis de huidige gevelbres zal dichten. Die betonnen trapbordessen completeren de injecteringsschijven in de ruïnemuur, terwijl betonnen kolomschijven de plaats innemen van de ingestorte kruisgewelven. Baksteengrote openingen in het nieuwe metselwerk volgen de trappen en zorgen zo voor voldoende belichting. Het massieve en gesloten karakter van de constructie komt hierdoor echter geenszins in gedrag. De laatste trapvleugel richting het platte dak zal gebaseerd zijn op het restant van een in de muur verscholen cilindervormig traptorentje. Nog hoger wordt een ringvormige metalen kap aangebracht over de afgebrokkelde muren om verder verval te vermijden. Hierop zullen de bezoekers ook kunnen leunen wanneer ze het omliggende landschap overschouwen.