Om monumenten energiezuiniger te maken, is een erg specifieke aanpak nodig. Er moet immers steeds rekening gehouden worden met de impact van ingrepen – dus ook energiebesparende maatregelen – op de erfgoedwaarden van het monument. Hier wil het Interreg Vlaanderen-Nederland project DEMI MORE (Demonstration of Energy efficiency by Measurement and Innovation gives MORE) op inspelen. Annemie Nagels (Kempens Landschap) licht het project toe tijdens de Expert Day Energie-Efficiënt Erfgoed.
Kempens Landschap en de Nederlandse provincie Noord-Brabant onderzoeken binnen dit project hoe monumenten duurzamer gemaakt kunnen worden met respect voor hun erfgoed. Dit doen ze door zeven demonstratieprojecten uit te rollen in Vlaanderen en Nederland. Om de energiezuinigheid van monumenten op een objectieve en gestandaardiseerde manier te kunnen bepalen, wordt een BREEAM keurmerk geïmplementeerd.
Zeven demonstratieprojecten
Het komende jaar worden innovatieve technieken ingezet in diverse typologieën van monumenten in de provincies Antwerpen (BE) en Noord-Brabant (NL) om energie te besparen en/of energie op te wekken:
- Het kasteeldomein Hof ter Linden in Edegem (BE): Initieel zouden de bepleisterde koetshuizen van het kasteel aan de buitenzijde geïsoleerd worden met isolatie op basis van aerogel. Na het plaatsen van proefstalen bleek dat de impact op de afwerking van de raamopeningen en sierlijsten te groot zou zijn. Vandaar werd beslist om het isolatiemateriaal aan te brengen op de binnenmuren van een van de twee koetshuizen.
- De douaneloods in Essen (BE): bij de restauratie van deze voormalige overslagloods van de NMBS worden transparante BIPV-panelen in de lichtstraat in de nok van het dak geïntegreerd.
- Het domein Roosendael in St.-Kat.-Waver (BE): Om de reeds gerestaureerde monumenten duurzamer te maken zonder ingrijpende maatregelen te gebruiken, zullen twee brandstofcellen in het koetshuis en het landhuis geïnstalleerd worden en een Smartflower op het kampeerterrein geplaatst.
- De Beddermolen in Westerlo (BE): Tijdens de restauratie van het molenhuis en bijgebouwen wordt in de stal een vloerverwarming op basis van amorfe linten geplaatst (typevoorbeeld voor monumenten met een onregelmatig gebruik en bijhorende warmtevraag).
- Het Franciscanenklooster in Megen (NL): de toepassing van het luchtbehandelingssysteem HumiTemp in de kerk staat hier centraal. Gezien de werking van dit systeem nog niet bewezen is, wordt er eerst een proefopstelling gemaakt.
- Het Ketelhuis KVL in Oisterwijk (NL): in deze brouwerij wordt een innovatief energieconcept uitgetest waarbij restwarmte van het brouwproces in combinatie met amorfe linten het ketelhuis verwarmt.
- De kerk in Esbeek (NL): in deze kerk wordt een warmtepomp en PV panelen met een innovatieve zonnestroomverdeler geïnstalleerd om het gasverbruik te verschuiven naar elektriciteitsverbruik. Dit wordt gecombineerd met innovatieve Bioclina vloerverwarming en daglichttoetreding met optische vezels.
BREEAM voor monumenten
BREEAM is een instrument met verschillende keurmerken om de duurzaamheid van gebouwen en bouwprojecten te meten en te beoordelen. Na analyse krijgt een gebouw of project een officieel certificaat met een score of niveau die deze duurzaamheid weergeeft. Vanuit internationale normen wordt BREEAM vertaald naar de Nederlandse markt, wat reeds voor verschillende keurmerken gebeurde. Deze kunnen echter niet zomaar gebruikt worden bij monumenten. DEMI MORE onderzocht daarom samen met de Dutch Green Building Council (DGBC) of het bestaande internationale keurmerk ‘Refurbishment and Fit-Out’ of kortweg RFO toegepast kan worden voor monumenten in Nederland.
Na een grondige analyse blijkt dat BREEAM RFO International op verschillende vlakken rekening houdt met de beperkingen van monumenten. Bij gebouwen met monumentale gevels en historisch schrijnwerk is het bijvoorbeeld niet steeds mogelijk om ingrepen te doen aan de gebouwschil. Zulke ingrepen (deel 1 in BREEAM) kunnen in de evaluatie buiten beschouwing gelaten worden wanneer er nauwelijks aanpassingen mogelijk zijn omwille van de erfgoedwaarden. Uit simulaties met eerder gerealiseerde restauratieprojecten is gebleken dat zo een goede score mogelijk is voor monumentale panden. In België is er geen officiële instantie om BREEAM toe te passen zoals in Nederland. Toch kan de BREEAM RFO International wellicht aansluiting vinden bij de nationale regelgeving en bouwpraktijk. De partners van DEMI MORE onderzoeken momenteel deze piste zodat de norm ook voor de Belgische markt gebruikt zou kunnen worden.
Krachtige toolkit
Door aan te tonen dat erfgoedgebouwen wel degelijk energie-efficiënter kunnen worden, hoopt het project andere belanghebbenden over de streep te trekken om ook innovatief om te gaan met erfgoed. De verkregen knowhow zal, in combinatie met een aangepaste BREEAM norm RFO voor monumenten, resulteren in een krachtige toolkit om erfgoed te verduurzamen. Zo kan de Vlaamse en Nederlandse monumentensector bijdragen aan de Europa 2020 ambities om de CO2-uitstoot te verminderen, de energievoorziening te vergroenen en het verbruik ervan efficiënter te maken.
Meer info: www.maakmonumentenduurzaam.eu
Onze partners