Dossier Gemeenschapscentra: cultuurcentrum Heist-op-den-Berg

Naar aanleiding van het ‘Dossier Gemeenschapscentra’ dat Vlaams Bouwmeester Marcel Smets onlangs uitbracht, nemen we u enkele weken mee op sleeptouw naar een aantal inspirerende projecten die in deze publicatie aan bod komen. In een eerste aflevering zoomen we in op het Cultuurcentrum Zwaneberg te Heist-op-den-Berg van Ontwerpbureau Planners.

Een nieuwe theater- en concertzaal met akoestische en technische uitstraling

In tegenstelling tot talrijke andere gemeentes, die berusten in de logica van het veeleer laagdrempelige gemeenschapscentrum, opteerde het bestuur van Heist-op-den-Berg voor een écht regionaal ‘cultuurcentrum’ voor zo’n 700 toeschouwers. Zo ver reikte de ambitie van Heist-op-den-Berg dat het naast zijn huidige twintig jaar oude cultuurcentrum en voor zijn vijftien jaar oude bibliotheek een nieuw cultuurcentrum bouwde.  Dit nieuwe centrum is er niet ten dienste van het verenigingsleven, maar moet het hebben van zijn uitstekende akoestiek en uitgebreide theatertechnieken. Men wilde artiesten, orkesten en gezelschappen met naam verwelkomen en hen de optimale speelomstandigheden bieden. Daarvoor investeerde men zwaar in de akoestische en theatertechnische uitrusting. Zo is ze akoestisch ombouwbaar van concertzaal naar theaterzaal en heeft ze bovendien een volwaardige theatertechnische uitrusting. Er werd onder meer geopteerd voor computergestuurde trekken, 220 dimmers, een orkestlift, verende podiumvloer, moduleerbare geluidsabsorberende doeken, verstelbare plafondpanelen, reflecterende panelen boven de scène en een aanpasbare zaalopening naar de scène, doorgedreven geluidsisolatie, akoestische en trillingstechnische ontkoppeling, enzovoort. De zaal ontleende met andere woorden haar bestaansrecht aan een uitstekende akoestiek en aan uitgebreide theatertechnieken. De architectuur kon binnen deze visie aldus niet achterblijven…

Architectuur in het spoor van een hoge ambitie

Ontwerpbureau Planners won de Open Oproep. Het bureau ontwierp twee onregelmatige dozen, intussen in de volksmond ‘scheve dozen’ genoemd, monumentale volumes, onregelmatige rechthoeken met wegzwenkende zijgevels en oplopende dakranden. De eerste doos herbergt een expositieruimte, repetitielokalen en een cafetaria. De theater- en concertzaal in het tweede volume biedt plaats aan 700 cultuurliefhebbers.

De onregelmatige vorm is volgens de architecten functioneel, het gevolg van akoestische optimalisering (om heen en weer lopende reflecties tussen parallelle wanden te vermijden), maar laat de architectuur een dansende beweging uitvoeren, van achteroverhellend vooraan naar recht achteraan bij het eerste bouwvolume en van recht naar achteroverhellend bij het daaropvolgende en grotere bouwvolume.

Muren en daken (stalen spanten en prefab betonnen panelen) worden bekleed met robuuste en rafelige
roest-bruin-grijze natuurstenen leien. Een volledig beglaasde foyer verbindt het oude cultuurcentrum
met de cafetaria en exporuimte in het nieuwe cultuurcentrum.

Ingreep in het stedelijk weefsel
Het nieuwe cc Zwaneberg bewijst dat het nooit te laat is om met kwaliteit ook in te grijpen in het weefsel van een gemeente of stad. De site waar het wordt gebouwd, lijkt stedenbouwkundig niemandsland: een allervreemdst plein, groter dan de Antwerpse Groenplaats, maar begrensd door achterkanten, zijkanten, tuinen, betonplaten, blinde muren, een verloren winkel, enkele cafés, en ook nog door een burgerwoning en opbrengstappartementen. Dit is als het ware een typisch concentraat van Vlaanderen.

De lange zijde van dat ‘plein’ langs de Berkenstraat evolueert van aaneengesloten dorpskom via verarmde halfopen bebouwing tot villawijk. Het bestaande cc en de bibliotheek zijn willekeurig en wars van elkaar neergepoot in de ongestructureerde open ruimte. Maar de stedelijke pretentie van het nieuwe cc Zwaneberg werkt aanstekelijk. Daar op die verloren hoek werkt het als een belfort. Eindelijk kreeg het ‘plein’ een referentiepunt en een sluitsteen. Als het cc zo noodzakelijk dominant wordt, maak van het plein dan ook een ‘cultuurplein’, stelden Planners voor. Hiertoe maken ze gebruik van het reliëf (een verschil van 5 meter) om trappen aan te leggen voor het cc. Planten ze een hechte bomenrij aan waar de gevels het laten afweten. Gebruik ze de glazen foyer als overgangsruimte, en als passage naar de achtergelegen bibliotheek. Op die manier zet ook dit ontwerp in op doorwaadbaarheid, toegankelijkheid, publieke ruimte en… laagdrempeligheid. Zij het deze keer met een gebouw dat nadrukkelijk uitstijgt boven de maat van zijn omgeving en die omgeving met zijn geraffineerde stedelijkheid injecteert.

Projectgegevens:
Open: Oproep 0722
Bouwheer: Gemeentebestuur Heist-op-den-Berg
Ontwerp Planners
Budget: 10 miljoen euro(exclusief btw en ereloon)
Status: opening 2010

In het ‘Dossier Gemeenschapscentra’ worden diverse voorbeelden toegelicht. In de komende weken brengen  we u op Vlaamsearchtectuur.be een vervolgreeks waarin telkens één project uit dit dossier zal belicht worden.