Een baanbrekende peuterspeelzaal – op meerdere manieren

Hoger onderwijs is echter slechts één deel van het verhaal. Voor Jonas Kjellander zijn juist de peuterspeelzalen zeer belangrijke gebouwen, “omdat zij de basis leggen voor alles wat daarna komt. Vandaar dat ik me gespecialiseerd heb in voorschoolse concepten.” Op basis van deze unieke know-how leidde Kjellander, architect in dienst van Sweco, de Zweedse ingenieursgigant met meer dan 17.000 medewerkers en vestigingen in 13 landen, het team dat de architectuurprijsvraag voor de ‘Hedlunda Förskola’ in Umeå won.

Op weg naar zweedse topkwaliteit

Jonas Kjellander schetst de uitdaging: “Afgezien van de educatieve aspecten lag de nadruk vooral op maatschappelijke en ecologische duurzaamheid. Op het moment van voltooiing was de peuterspeelzaal het noordelijkste door PHI (Passiefhuis Instituut) volledig gecertificeerde passieve gebouw ter wereld. We zijn er bijna in geslaagd om het volledig energieneutraal (ZNE) te maken: het energieverbruik is 85% lager dan dat van een vergelijkbaar, conventioneel gebouw. Tegelijkertijd is de Hedlunda Förskola gecertificeerd conform de normen van de Sweden Green Building Council en het Britse BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method), het wereldwijd toonaangevende beoordelingssysteem voor milieuprestaties.”

Met een glimlach voegt hij toe: “Het BREEAMproces zou ook de gebruikers bij het assessment moeten betrekken. Maar het was een beetje moeilijk om hen te raadplegen, omdat de meesten in die fase van het project nog niet geboren waren. Een voorbeeld van hoe gefocust we waren op dat vlak is het feit dat we inderdaad toch een referentiegroep van 5- en 6-jarigen samengesteld hebben die ons geholpen heeft.”

Het betrekken van zelfs heel jonge kinderen bij zo’n proces is een voorbeeld van het ‘Zweedse Model’: het optimaliseren van de manier waarop maatschappelijke netwerken omgaan met grote en kleine gebruikers. De architect bevestigt: “We hebben steeds aan de kinderen gedacht. Zowel bij allerlei praktische overwegingen als de esthetische componenten, zoals het patroon van de openingen tussen de platen en de gekleurde dozen rond de ramen, die bepalend zijn voor de buitenkant – de huid – van het gebouw.

De kleuren zijn overigens niet willekeurig gekozen. Zij bieden de kinderen steun bij het herkennen van functies binnen de ruimte. Zo straalt het houten patroon van de Trespa®- gevelplaten een warm en natuurlijk gevoel uit. Daar heeft zelfs een jong kind iets mee. Daarnaast hebben we ons ten doel gesteld een omgeving te creëren waarin rekening wordt gehouden met het perspectief van de kinderen. We hebben klein- en grootschalige details in 3D gecombineerd en zo een ruimte gecreëerd die de kinderen zouden begrijpen, willen leren kennen en waarin ze gemakkelijk hun weg kunnen vinden. Daarom hebben we bijvoorbeeld de binnenruimtes geplaatst rondom een centraal gelegen atelier, zo hoog als het gebouw zelf, waarvan het dak, mits het goed weer is, open kan en toegang geeft tot een houten buitendek.”

Dit soort kenmerken waren essentieel voor de Hedlunda Förskola die – indachtig de onderwijsprincipes van ‘Reggio Emilia’ – voorstander is van zowel zelfsturend, ervaringsgewijs leren als creatieve zelfexpressie. Het atelier neemt dan ook een centrale rol in als plek voor kunstzinnige expressie, handvaardigheid en zelfs acteren.

Hoe Trespa® Meteon®-platen integraal onderdeel van het concept werden

Deze benadering maakte het volgens Jonas Kjellander bijzonder aantrekkelijk om Trespa® Meteon®-platen te gebruiken: “Voor kinderen van 2-3 jaar is het belangrijk dat het materiaal van dichtbij interessant is. Het houten decor van de Trespa®-platen voelt aan als een landschap en stimuleert hun fantasie.

Om dezelfde reden waren we er zeer op gebrand om de openingen in de gevelbekleding niet te laten verdwijnen. Sterker nog, we hebben met de platen gespeeld om er één samenhangend geheel van te maken, samen met de ramen en de vooruitstekende, felgekleurde kozijnen. Hoewel deze opstelling op het eerste gezicht willekeurig lijkt, zit er een modulaire logica in. Je zou het kunnen zien als de eerste wiskundige uitdaging voor een driejarige. De opstelling maakt de structuur tastbaar en interessant, als een voorgeschreven combinatie van bouwblokken. Dit visuele element was des te belangrijker, omdat we ons vanwege de thermische efficiëntie aan de buitenzijde aan een heel eenvoudige doosachtige vorm moesten houden.”

Hij benadrukt: “Gelet op de bestemming van het gebouw waren de Trespa® Meteon®- platen om verschillende redenen zeer aantrekkelijk. Ze zijn kras- en stootvast, gemakkelijk schoon te houden, ze voldoen aan brandveiligheidsvoorschriften en zijn zeer duurzaam. Bovendien waren we zeer blij met de enorme hoeveelheid kleuren, patronen en afwerkingen waar we uit konden kiezen. We hoefden niet te polderen; we konden zonder enig voorbehoud het decor kiezen dat we leuk vonden.”

Hoewel hij al eens met vergelijkbaar materiaal had gewerkt, was dit Jonas Kjellanders eerste project met Trespa. “Trespa® Meteon® heeft zich overtuigend bewezen: de kwaliteit heeft zich tot nu waargemaakt. Ik heb er vertrouwen in dat het materiaal stabiel blijft op de lange termijn. HPL (High Pressure Laminate) is heel sterk materiaal.” De architect had eraan toe kunnen voegen dat dat ook voor de afwerking geldt. Trespa heeft een bedrijfseigen EBCproces (Electron Beam Curing) ontwikkeld, dat de kleur opsluit, het decor afdicht en voor een buitengewone weersbestendigheid zorgt. Hij voegt toe: “Het mag dan maar een detail zijn, maar ik stel het zeer op prijs dat Trespa ook onzichtbare bevestigingsmiddelen levert. Dat zorgt ervoor dat het ontwerp heel clean en aantrekkelijk blijft, in lijn met het principe van ‘less is more’.”

Een lokale partner bleek de perfecte match

Per Linghult is de algemeen directeur van VBN Byggproduction AB, een gerenommeerd plaatselijk aannemersbedrijf dat sinds 1985 in en rond Umeå actief is. In 2011 trad Per Linghult bij het bedrijf in dienst. Hij nam het twee jaar later over via een extern gefinancierde management buy-out. VBN kan bogen op onberispelijke referenties als het gaat om kwaliteit, veiligheid en duurzaamheid. Hij vertelt: “We zijn sinds 2014 gecertificeerd conform ISO 9001. Daarnaast is eveneens in 2014 ons milieumanagementsysteem ISO 14001 gecertificeerd. In 2018 hebben we daar het OHSAS 18001-certificaat (Occupational Health and Safety Assessment Series) aan toegevoegd, een arbomanagementnorm.”

Flexibiliteit en veelzijdigheid zijn voor Per Linghult van het grootste belang. Het bedrijf staat bekend om zijn veelzijdige know-how. Daardoor kan VBN een brede projectportefeuille aan, inclusief particuliere woningen, grotere woongebouwen en fabrieksgebouwen – en alles wat ertussen zit. Het scala aan bouwsystemen is even veelzijdig: het omvat houtskeletbouw, staalbouw, prefab en op de bouwplaats gegoten betonbouw. Hij licht toe: “We willen de best mogelijke oplossing aan kunnen bieden, afhankelijk van de doelstellingen, het budget en de context, en we hebben een sterke verticale integratie. Daardoor kunnen we volledige controle houden op de belangrijkste stadia van het project. Dat is ook waarom we in het geval van de Hedlunda Förskola niet alleen het gebouw zelf hebben gebouwd, maar ook de gevel hebben geïnstalleerd.”

“Het was op een bepaalde manier een vrij extreem project. We beschikten maar over een beperkt budget – het is een publiek gebouw – maar moesten wel aan abnormaal hoge verwachtingen voldoen op het vlak van thermische efficiëntie en duurzaamheid, tot en met de CO2-voetafdruk van de materialen en grijze energie die in de verschillende fasen gebruikt werd. Umeå ligt in NoordZweden, dus zelfs de transportkosten zijn redelijk substantieel, vooral als het om zware materialen gaat die van veraf geleverd moeten worden. Al met al speelde de lagere milieuimpact van de Trespa® Meteon®-gevelplaten, die ook nog eens licht van gewicht zijn en voor 70% uit natuurlijke vezels bestaan, een belangrijke rol in de uiteindelijke besluitvorming. Vezelcementplaten hadden een alternatief kunnen zijn, maar die zijn veel zwaarder en de hoeveelheid grijze energie die je voor hun life cycle nodig hebt, is aanmerkelijk groter.”

Trespa® Meteon®-platen: een product dat nieuwe horizonten opent

 De peuterspeelzaal van Umeå was het eerste gebouw van VBN met Trespa. Per Linghult licht toe: “We bestelden de grootste plaatafmeting die beschikbaar was: 4270 x 2130 mm om op de bouwplaats zo flexibel mogelijk te kunnen zijn. We kunnen de platen namelijk zelf op maat zagen. Ondertussen hebben we Trespa® Meteon®-platen voor geventileerde gevels op diverse andere gebouwen toegepast. De ervaring die we met de Hedlunda Förskola hebben opgedaan, hielp ons de efficiëntie te maximaliseren. Nu maken we gebruik van de vier beschikbare plaatformaten, zodat we – afhankelijk van de werktekeningen en technische mogelijkheden – het zaagverlies kunnen beperken.”

Jonas Kjellander stond op een zeer nauwe samenwerking met de aannemer. Thomas Greindl, zijn collega die op locatie de projectcoördinatie voor zijn rekening nam, had dagelijks contact met VBN. Dat betaalde zich zichtbaar terug. Per Linghult verklaart: “Alles verliep gladjes. Alleen het bevestigingssysteem gaf ons de nodige uitdaging: we gebruikten verdekte bevestigingshaken en die moet je heel precies op de metalen achterconstructie monteren. Dat was wel een beetje tricky.” De ‘Näcken block’, een serie rijtjeshuizen in Umeå, is een opmerkelijk nieuw project waar VBN met succes Trespa® Meteon®-platen heeft toegepast. “Ik zie ons zonder meer opnieuw met Trespa® werken. We hebben trouwens iets extra’s ontdekt waarmee we het uiterlijk van de platen nog kunnen verbeteren: decoratieve uitsparingen en perforaties toevoegen. Dat gaat prima, omdat het materiaal mooie, donkere randen heeft. Bij de meeste andere gevelbekledingsmaterialen is dat geen optie.”

Per Linghult concludeert: “Wij kunnen de verwachtingen op lange termijn van beleggers en eigenaren niet per definitie geheel delen en voor een algemeen aannemersbedrijf blijft kostenoptimalisatie een deel van de rekensom. Toch richten wij ons op producten die duurzaam, esthetisch, bestendig en onderhoudsvriendelijk zijn. Bovendien zal het belang van de CO2-voetafdruk in de toekomst steeds zwaarder gaan wegen in de aanbestedingsprocedure. Dat spreekt zeker in het voordeel van Trespa, omdat Trespa® Meteon®-gevelplaten – naast het feit dat ze esthetisch aantrekkelijk zijn – ook nog eens ‘climate smart’ zijn.”