Een Vlaams meesterwerk verlichten: Brugge duurzaam charmant maken

Brugge, één van de beroemdste toeristische bestemmingen ter wereld, heeft een prachtig middeleeuws centrum. De stad werd in 2000 toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst van UNESCO, wat betekent dat het erfgoed wordt beschouwd als van uitzonderlijke waarde voor de mensheid. Dit alles betekent dat veranderingen aan het stadslandschap zeer zorgvuldig moeten worden overwogen. Dit is niet anders voor het bijwerken van 2700 van de iconische donkergroene lantaarns van de stad.

Groene ruimtes, groene verlichting

"Een stad is leefbaar als ze beschikt over een goed en kwalitatief openbaar domein met veel groen, bomen en planten", zegt Mercedes Van Volcem, verantwoordelijke schepen voor het Brugse Openbare Domein. Na de aanplanting van 52.000 bomen is de stad groener dan ooit. Andere factoren voor leefbaarheid zijn volgens Van Volcem een effectief beheer van het toerisme, de studentenpopulatie van de stad en ruimtes die mensen uitnodigen om er een tijdje te blijven, zoals banken en zitjes in parken, en verlichting. Van Volcem benadrukt het belang van verlichting voor de veiligheid van de mensen: “Verlichting is een belangrijke factor als het gaat om veiligheid en mensen de kans geven om 's ochtends vroeg of 's avonds buiten te komen.”

De straten van Brugge worden al een eeuw lang verlicht door dezelfde lantaarns, die met hun kenmerkende flair bijdragen aan het iconische stadsbeeld. Het eigen ontwerp is eigendom van de stad en kan dus nergens anders worden gebruikt. De originelen werden tientallen jaren geleden gemaakt door plaatselijke ambachtslieden. Het schilderachtige uiterlijk was charmant, maar problematisch. Er zaten namelijk ouderwetse natriumlampen in en door de open bovenkant raakten ze vaak verstopt met spinnen en spinnenwebben.

Fluvius, die de verlichting in heel Vlaanderen beheert, ging op zoek naar een nieuwe versie van het oude ontwerp. Een jury bestaande uit de stad, SLIC (dat EU-financiering voor het project verschafte) en Fluvius zette in het kader van de aanbestedingsprocedure verschillende mogelijke ontwerpen op straat om te zien welk ontwerp de beste uitstraling had.

Nieuwe lampen voor oud

"We hebben besloten om de traditionele lantaarns die je in de straten van Brugge kunt zien te behouden, omdat ze bijzonder mooi zijn en de historiek van de stad laten zien", zegt Van Volcem. Bevestigd aan de gevels van huizen, in de parken, op pleinen, of staand met twee, drie of zelfs vijf armen, zijn ze een integraal onderdeel van de stad. "Het was voor het stadsbestuur van meet af aan een duidelijke keuze om deze lantaarns te behouden", voegt ze eraan toe. 

Het is ook een zaak voor UNESCO. "Brugge wordt gekenmerkt door een continuïteit die tot uiting komt in de relatieve harmonie van de veranderingen", stelt UNESCO in de werelderfgoedlijst van de stad, waarbij zij opmerkt dat de laat 19e-eeuwse renovatie van gevels een neogotische stijl introduceerde die kenmerkend is voor Brugge. "De opmerkelijke visuele samenhang die de stedelijke vorm kenmerkt, is kwetsbaar voor herbouw."

Schréder werkte aan een ontwerp dat de klassieke lantaarn respecteert, maar de onderdelen binnenin grondig moderniseert. Zij hebben hiervoor een geheim wapen, een smederij in Hongarije waar prachtige lantaarns worden gemaakt op de ouderwetse manier. De plaatselijke autoriteiten waren opgetogen over de replica die Kandelaber kon maken met moderne technologie binnenin, zonder afbreuk te doen aan de oude charme van de stad. 

De speciale touch was dat een diffuser onder de ledunit werd geplaatst. Ledlampen zijn meestal plat, terwijl de traditionele lampen die de straten van Parijs, Berlijn, Boedapest en Brugge verlichtten, rond waren. De diffuser maakt de illusie compleet. "We wilden de diffuser plaatsen om een gevoel van verbinding en continuïteit te geven aan de klassieke lantaarn", zegt Christophe De Vos, Area Sales Manager voor Schréder België.

Licht donker en donker licht

Brugge is ook beroemd voor het werk van de Vlaamse primitieven. Net als het complexe spel van licht en donker in hun prachtige schilderijen, voelt het straatbeeld soms aan alsof je door een filmset loopt. Hier kwam de expertise van Schréder om de hoek kijken. Naast de lantaarns werd namelijk ook nagedacht over het licht.

De Vos stelt hierover het volgende: “De stad wilde de fotometrie behouden, de lichtverdeling moest precies zo blijven als ze was. Brugge is niet zo 'perfect' verlicht, door zijn historisch statuut heeft het bepaalde uitzonderingen op de moderne normen.”

Om de unieke patronen van schaduw en helderheid te behouden, werd de output van de bestaande verlichting gemeten en werden de LEDs daarop afgestemd. Sommige werden ook afgestemd op de moderne normen voor helderheid, zodat drukke kruispunten en wegen veilig kunnen worden verlicht, zonder hun charme te verliezen.

Verbonden met de toekomst, lijkend op het verleden

Er zit nog een verrassing verborgen in Schréders update van de klassieke Brugse lantaarn. Naast de diffuser aan de onderkant maakt een klein NEMA-knooppunt bovenop de lamp deel uit van het Internet of Things (IoT). Deze zijn aangesloten op een Schréder EXEDRA systeem dat Fluvius en de stad een ongekende controle geeft over het verlichtingsnetwerk. Verlichting kan op afstand worden in- en uitgeschakeld en gedimd, waardoor wordt bespaard op onderhouds- en energiekosten. Van Volcem stelt hierover: “We hebben al 70% van de verlichting in Brugge omgeschakeld naar LED, wat ons energieverbruik sterk vermindert. We kunnen de verlichting ook dimmen tot een niveau van 30% of zelfs 50%, iets wat we met de gewone straatverlichting niet konden doen.”

Het mooiste was dat niemand het merkte 

"Vanwege de energiecrisis moesten we de reeds geïnstalleerde ledverlichting tot 50% dimmen”, zegt Van Volcem. "Geen enkele burger heeft het verschil opgemerkt, wat voor ons een goed teken was."

Dirk Niess woont sinds april in het centrum van Brugge. Als gepensioneerd lichtingenieur is hij gewend aandacht te besteden aan stadsverlichting. "Naar mijn mening is het heel goed gedaan", merkt hij op. "Het is niet verblindend, het is comfortabel, en het heeft een zeer goede lichtverdeling, met warme, comfortabele verlichting die prettig is voor het oog. Het armatuur is een één-op-één kopie van het oude, ik denk dat veel mensen niet zullen merken dat het veranderd is.”

De verlichting geeft het stadscentrum een nieuw gevoel van veiligheid door de donkere plekken tussen de armaturen weg te werken en verblinding tegen te gaan. Met de nieuwe verlichting kunnen inwoners nu dus ook in het donker van de stad genieten, kunnen toeristen de vele charmes van de stad ervaren en kan de gemeente energie en geld besparen. Het is een sprookje voor iedereen.