Erfgoedwaarde optimaal koppelen aan gebruik

De zorg voor onroerend erfgoed kent een lange traditie in Vlaanderen. Die zorg is er altijd op gericht geweest om de erfgoedwaarden en de eraan verbonden materiële kenmerken van het erfgoed te bewaren.
 

Is er vandaag binnen het agentschap Onroerend Erfgoed naast behoud ook veel aandacht voor herbestemming van de gebouwen?

Sara Vermeulen: “Het agentschap is geëvolueerd naar een verhaal waarin niet alleen het behoud, maar ook het gebruik van het pand centraal staat. Er is maatschappelijk ook meer aandacht voor erfgoed, omdat de bouwruimtes alleen maar schaarser en duurder worden. Hierdoor komen bestaande gebouwen in beeld, waaronder ook monumenten. We zien dit zelf als een opportuniteit om mensen te laten kennismaken met erfgoed.”
 

Hoe past het herbestemmen van onroerend erfgoed in het steeds luider klinkende duurzaamheidsverhaal?

“De link met duurzaamheid is duidelijk aanwezig. Circulair bouwen is een actueel thema, maar wij doen dit al decennialang. Het hergebruiken en herbestemmen van onroerend erfgoed is de meest duurzame manier van bouwen, ook al wordt onroerend erfgoed vaak niet als duurzaam beschouwd. Hoe zorg je op een duurzame manier voor onroerend erfgoed? Enerzijds moeten we focussen op de materialen en energiezuinige maatregelen. Anderzijds moeten we ook waken over hoe duurzaam de herbestemming is in de tijd en of de restauratietechnieken duurzaam genoeg zijn. Een nieuwe functieverandering binnen de vijf jaar is nefast en in dat opzicht is een langetermijnvisie cruciaal bij een herbestemming.”
 

Hoe pakken jullie dat aan?

“Wij stimuleren behoud en goed gebruik van erfgoed. In de eerste plaats focussen we op de erfgoedwaarden en vervolgens bekijken we met de opdrachtgever of eigenaar hoe we die een meerwaarde kunnen geven bij de herbestemming. Wij zetten ook stevig in op trajecten. Aan elk nieuw traject wijzen we een  consulent toe. Mensen kunnen daar gebruik van maken. Bij grotere projecten probeert de consulent mee te zorgen voor een draagvlak. Hij of zij bekijkt dan mee wie allemaal betrokken moet zijn om zeker te zijn dat er een duurzaam verhaal uit ontstaat.”
 

"In de eerste plaats focussen we op de erfgoedwaarden en vervolgens bekijken we met de opdrachtgever of eigenaar hoe we die een meerwaarde kunnen geven bij de herbestemming." - Sara Vermeulen

Is het agentschap op bepaalde vlakken meer soepel om herbestemming in de hand te werken?

“Herbestemming is geen basisdoel van het agentschap[SV1] . Wij hebben dan ook geen premies of regelgeving om herbestemming te stimuleren. Het begint altijd met het waarderen van het erfgoed. Als je niet goed weet wat je in handen hebt, dan is het moeilijk om naar een goede herbestemming te gaanNaast de geïnventariseerde beschermingswaarde spelen ook de gebruikswaarde, de emotionele waarde en de maatschappelijke waarde een rol.”

En met al die aspecten houdt het agentschap rekening?

"Het is heel belangrijk om in het begin van het proces alle waarden onder een vergrootglas te leggen. Laat ons stellen dat je een beschermde kerk herbestemt. Dat is niet louter een beschermd gebouw. Het gebouw vormt de kern van een dorp.Mensen zijn erin getrouwd of hebben er dierbaren in begraven. Daar moet je gevoelsmatig rekening mee houden. Het klinkt misschien triviaal, maar dat kan een herbestemming tegenwerken als je dat niet op de juiste manier benadert.”
 

Kan het erfgoedaspect potentiële herbestemmers afschrikken?

“Als dat voorvalt, dan is dat vaak omdat mensen hunconsulent te weinig hebben ingeschakeld. De inbreng van onze consulenten is van grote waarde en wordt aangeboden door de overheid. Zij hebben de expertise om de waarde juist in te schatten, kunnen wijzen op de aandachtspunten en kunnen inhoudelijk helpen. Soms heerst er angst om een consulent te betrekken, maar wie het doet heeft vaak het vlotste traject. We streven steevast naar een gezamenlijk project. Met de nadruk op gezamenlijk, want ook wij hebben de waarheid niet in pacht.”

"Soms heerst er angst om een consulent te betrekken, maar wie het doet heeft vaak het vlotste traject." - Sara Vermeulen

Probeert het agentschap proactief op zoek te gaan naar oplossingen voor leegstaand erfgoed?

“We proberen in te spelen op maatschappelijke vragen. Zo zijn kerken een actueel thema. Voor de vele leegstaande kerken hebben we dan ook een leertraject opgestart. Hoe begin je eraan, welke vragen moet je stellen, wat kan en wat kan niet? Ook aan het Projectbureau Herbestemming Kerken van Vlaams Bouwmeester Leo Van Broeck, werken we actief mee.”
 

Moeten we bij herbestemming een onderscheid maken tussen gebruik en behoud[SV2] ?

“Het is een én-én-verhaal. Gebruik en behoud moeten optimaal samengaan. We moeten focussen op duurzame ingrepen, met een zo min mogelijk effect op de waarde van het gebouw. En als het gaat om hedendaagse ingrepen, dan is het heel belangrijk dat die van hoge kwaliteit zijn. Hedendaagse architectuur toevoegen aan erfgoed is perfect mogelijk, maar die hedendaagse architectuur moet uiteraard wel een meerwaarde zijn voor het onroerend erfgoed.”
 

In hoeverre stimuleert het agentschap een maatschappelijke invulling van het gebouw?

“Qua gebruik heeft het agentschap geen vooroordelen. Een private en commerciële functie kunnen even waardevol zijn als een publieke functie. De bescherming op zich betekent dat een gebouw, privaat of publiek, een zekere maatschappelijke waarde heeft. Het is voor ons dan ook altijd een meerwaarde als het publiek dit nog kan ervaren, maar dat kan verschillende vormen aannemen in overleg met de eigenaar. De gevel die zichtbaar is, een binnenkoer die open blijft, een inkomruimte die publiek toegankelijk blijft, een occasionele openstelling bij Open Monumentendagen,... De schoenfabriek Eperon d'Or in Izegem, de Heilige Geestsite in Mechelen en het belevingscentrum Het Moment in Scherpenheuvel-Zichem zijn stuk voor stuk mooie voorbeelden van een herbestemming met een publiek karakter. Die drie projecten zijn overigens de drie laureaten voor de Onroerenderfgoedprijs 2018. De winnaar wordt 5 oktober bekendgemaakt.”

Het volledige programma van de Sustainable Building Academy vind je hier.
Inschrijven kan via deze weg.