Gemeente Sint-Jans-Molenbeek voorkomt wateroverlast via het dak

De uitbreiding van het gemeentehuis van Sint-Jans-Molenbeek is een mooi voorbeeld van een passief gebouw, dat bovendien een echte meerwaarde voor de hele buurt betekent. Het project werd dan ook van bij zijn ontwerp grondig en innoverend aangepakt. De uitbreiding van het gemeentehuis werd een volledig buurtontwikkelingsproject, met twee extra gebouwen voor sociale huisvesting en een groene wandelstraat tussen de Vandermaelen- en de Sint-Mariestraat : het project “Zinneke II”.

Voor de gemeente, die een voorbeeldfunctie op zich neemt, was het vanzelfsprekend dat ecologie en duurzaamheid in dit project centraal zouden staan. Een filosofie die volledig gevolgd werd door het architectenbureau Pierre Blondel. Bij de aanbesteding voor het ontwerp hebben zij volledig de duurzame kaart getrokken. Zo is het administratieve gebouw volledig passief, evenals de vijf sociale wooneenheden. Van deze laatste zijn er drie gecertificeerd passief, de andere twee, hoewel niet gecertificeerd, beantwoorden niettemin aan de Brusselse normen inzake passief wonen.

Ook in de omliggende elementen werd aandacht besteed aan het milieu en een positieve beleving. Het administratieve gebouw is langs de zijde van de wandelstraat opengewerkt zodat bij mooi weer, de bezoekers buiten van de aangename omgeving kunnen genieten en tegelijk toch in het oog kunnen houden wanneer het hun beurt is. De inplanting van de bomen en de waterpartijen zorgen ervoor dat het ook zo aangenaam vertoeven is in de wandelstraat.

Het project “Zinneke II” ontleent zijn naam niet alleen aan de plaats: onder de wandelstraat loopt een oude arm van de rivier de Zenne. Deze verwijst ook naar de duurzame aanpak inzake regenwaterbeheer.

Innoverende toepassingen voor regenwateropvang

Zo’n 82,2% van de gemeente Sint-Jans-Molenbeek heeft een niet infiltreerbare ondergrond. Een goede reden dus om slim om te gaan met de waterhuishouding, in het volledige project werd dan ook ruim aandacht besteed aan regenwateropvang en -buffering. Er werd een groot opvangbekken voorzien, maar ook de wandelstraat en de daken spelen een cruciale rol.

De waterpartijen op de begane grond (3) hebben een diepte van 3 cm. Zij vangen het regenwater op en zorgen nadien, samen met de bomen voor de verdamping van het opgevangen water. Dezelfde werkwijze werd toegepast op de daken. Daar werd de regenwaterafvoer zo aangelegd dat al het regenwater niet onmiddellijk in de riolering terecht komt, maar dat een deel ervan op het dak zelf gebufferd wordt. In de opbouw van de daken, zowel het groendak (2) als het grinddak (1), is voldoende ruimte voorzien om 4 cm water te bufferen. Dit water zal nadien deels op natuurlijke wijze verdampen en deels zeer langzaam wegstromen via het regenwaterafvoersysteem.

Met deze ingrepen vermindert de gemeente het risico op overstromingen en overbelasting van het rioolstelsel bij hevige regenval.

Specifieke werkwijze voor de dakwerken

De manier van werken op een dak voor waterbuffering is enigszins anders dan bij een klassiek dak: de dakhelling bedraagt immers 0 %. Willy Coenen, algemeen directeur van de firma DSB die de dakwerken voor zijn rekening nam, legt uit: “Wanneer we een dak met waterbuffering uitvoeren, nemen we natuurlijk de nodige voorzorgen want een lek kan grote gevolgen hebben. In zo’n geval wordt er steevast gewerkt met een compartimentering van de dakopbouw.. Zo zijn we zeker dat, mocht er toch een lek ontstaan, de gevolgen beperkt blijven.” Op het groendak werd er gewerkt met een opbouw dampscherm, isolatie met constante dikte en een tweelaags systeem in Derbigum, waarvan de toplaag een wortelwerende functie heeft: Derbigum SP WW. Het grinddak kreeg een dampscherm, een isolatie met constante dikte en een eenlaags geplaatste Derbigum SP FR.

“Werken op een dak met 0 % helling neemt ook meer tijd” licht Willy Coenen toe, “het water loopt immers niet op natuurlijke wijze af. Is de ondergrond vochtig, dan moet er telkens voorzien worden om alles op te drogen alvorens we verder kunnen werken. Dit is het geval bij de plaatsing van de aanhechtingsvernis, de isolatie, het dampscherm en de waterdichting. Enkel zo kan er ingesloten vocht vermeden worden. En, om zeker te zijn dat alles volledig waterdicht was, hebben we - voor de plaatsing van het groendak en het grind - het volledige dak onder water gezet. Dit is de ultieme test om na te gaan of een dak echt goed waterdicht gemaakt is.”

De architecten zijn tevreden met het toegepaste daksysteem : “aangezien we dikwijls met openbare aanbestedingen te maken hebben, kunnen we nu eenmaal niet de merken benoemen die onze voorkeur hebben. Het bureau Pierre Blondel Architectes wil wel steeds duurzaam handelen. Daarom vragen wij wel garanties op lange termijn voor belangrijke elementen zoals de waterdichting. Daarnaast is een continue evolutie van het materiaal volgens de recentste normen ook een belangrijk criterium voor ons. Derbigum is een van de merken die hieraan voldoet en de nodige garanties en betrouwbaarheid biedt.”

Laureaat Voorbeeldgebouwen Stad Brussel

In 2013 was het project laureaat in de wedstrijd Voorbeeldgebouwen van de stad Brussel. Het architectenbureau Pierre Blondel had dan ook zo duurzaam mogelijk gemaakt. Een mooie uitdaging gezien de atypische architecturale mix van openbaar gebouw en sociale woningen. Een eerste stap hierin was de keuze voor duurzame en natuurlijke materialen. Daarnaast werd er regenwaterrecuperatie voorzien en een zeer vooruitstrevende waterbuffering. Deze heeft niet alleen plaats op het dak maar ook op de begane grond en ondergronds via het aangelegde stormbekken.

Tot slot was ook een zuinig energieverbruik voor de hand liggend. Elektriciteit, verwarming, ventilatie en koeling kregen bijgevolg de nodige aandacht. Zo werden de grinddaken van zonnepanelen voorzien en speelt de oriëntatie van het gebouw een grote rol. De Zuidzuidoost oriëntatie zorgt ervoor dat er voldoende natuurlijke lichtinval is zodat extra verlichting tot een minimum beperkt dient te worden. Tegelijk maakt deze inplanting ook dat er in de winter een spontane opwarming van het gebouw plaatsvindt, terwijl in de zomer de aangeplante bomen voor afkoeling zorgen.

Zowel de gemeente Molenbeek als het architectenbureau Pierre Blondel hebben resoluut gekozen om dit project een voorbeeldfunctie te geven. Met het concentreren van al deze milieuvriendelijke technieken in een veel bezocht, publiek gebouw hoopt men de bewoners, gebruikers en bezoekers te sensibiliseren voor de energieproblematiek en het milieu.

Architectenbureau Pierre Blondel Architectes: een duurzame en sociale visie

Het architectenbureau Pierre Blondel Architectes is actief sinds 1988 en is gespecialiseerd in architectuur voor collectieve wooneenheden in stadsgebied, zowel nieuwbouw als renovatie. Met hun projecten trachten zij aan te tonen dat, zelfs in moeilijke stedelijke omgevingen, het mogelijk is kwalitatieve woongelegenheden te ontwikkelen. Diverse van deze ontwerpen zijn trouwens al in de prijzen gevallen. Hun ontwerpen hebben zich ondertussen ook uitgebreid tot straatmeubilair.

Alle leden van het team hechten een bijzondere aandacht aan de ecologische aspecten van hun ontwerpen. Daarom wordt er steeds gezocht naar eenvoudige, soms zelfs elementaire oplossingen. Denk maar aan de oriëntatie van een gebouw, natuurlijke ventilatie of de structuur ervan, dit om zo weinig mogelijk te moeten teruggrijpen naar ingewikkelde technieken. Hun huidige ervaringen inzake passieve woningen versterkt nog hun overtuiging en toont ook het belang aan van eenvoudige ontwerpen. Een andere levenswijze dringt zich steeds meer op. Om deze transitie vlot te laten verlopen is het belangrijk om de bewoners van de gebouwen hierin goed te begeleiden.

Sinds midden jaren ’90 tracht het team van architect Pierre Blondel hun opgedane kennis inzake huisvesting eveneens in te zetten om tot betere sociale huisvestingsgebouwen te komen. Een sector die iets te vaak vergeten wordt. Hun ervaring inzake wijkcontracten maakt van hen dan ook een uitgelezen gesprekspartner voor de Openbare Vastgoedmaatschappijen en de Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij.

Krachten bundelen loont

Voor het project “Zinneke II” heeft Pierre Blondel Architectes samengewerkt met het studiebureau MK Engineering voor de speciale bouwtechnieken en de energie-eisen. Voor de stabiliteitsstudie werd er beroep gedaan op BESP en voor de indeling van de buitenruimte op MSA . De architecten leggen uit : “Sinds het begin van onze ontwerpen voor passieve woningen in 2008 werken wij vaak samen. Een langdurende samenwerking biedt verschillende voordelen inzake onderlinge kennis en complementariteit. Het team dat op dit project gewerkt heeft was aldus multidisciplinair competent en professioneel, ervaren. Iedereen was gewend om met mekaar te werken en stond open voor dialoog. Zo hebben we ons doel kunnen bereiken : een kwaliteitsvol, duurzaam en energiegewijs geoptimaliseerd project afleveren.”