Grote Markt Sint-Niklaas wordt verkoelende oase (Artgineering-LAMA-Sweco i.s.m. Daniël Ost)

Heel wat Vlaamse steden proberen inzicht te krijgen in het hitte-eilandeffect in hun stad om gepaste maatregelen te kunnen treffen om de extra hittestress in te perken. Sint-Niklaas is één van de steden die actief én op wetenschappelijke basis de nodige ingrepen wil doorvoeren.

Dat doet Sint-Niklaas in samenwerking met UGent en met de steun van de Vlaamse overheid. Met de inzet van meetstations houdt de stad een meetcampagne die loopt van de zomer van 2022 tot het najaar van 2025. Heel concreet kan op die manier worden aangetoond wat het effect is van de vernieuwing van de Grote Markt op de hittestress. Professor Steven Caluwaerts van de UGent, die ook verbonden is aan het KMI, coördineert deze meetcampagne, die ook in drie andere steden loopt.
In 2021 kreeg de stad hiervoor een projectsubsidie van de Vlaamse overheid, in het kader van de thematische oproep ‘hittebestendige stad’. Ook in Genk, Roeselare en Mechelen loopt dit onderzoeksproject, op initiatief van de Gentse universiteit.

Grote Markt is hitte-eiland

De temperatuur in steden ligt doorgaans hoger dan in de omringende natuurlijke gebieden. Gemiddeld loopt dit verschil op tot enkele graden Celsius, maar er worden ook dagen genoteerd met uitschieters tot 7 à 8 °C. Het stedelijk hitte-eilandeffectwordt veroorzaakt door de hoge absorptie en het vasthouden van hitte door bijvoorbeeld beton, asfalt, steen. Ook de densiteit en de omvang van de bebouwing heeft een belangrijk effect. Het gebrek aan groen en wateroppervlakken zorgt dan weer voor een vertraagde afkoeling.

De Grote Markt van Sint-Niklaas is momenteel verhard van gevel tot gevel. Daardoor is ze ook een hitte-eiland bij uitstek. Dit tegengaan, is één van de redenen voor de grondige vernieuwing van de Grote Markt, die tegen 2024 moet voltooid zijn. 

Voor het Sint-Niklase stadsbestuur zijn ingrepen ook van belang voor de ‘hittekwetsbaarheid’, een begrip dat hittestress combineert met sociale indicatoren. De grote minerale vlakte in het groenarme stadscentrum, gecombineerd met een hoger aantal kwetsbare bewoners in de centrumwijken, maakt de vernieuwing van de Grote Markt tot een stadstuin voor de buurtbewoners ook echt nodig voor hun gezondheid. Vooral ouderen, kinderen, sociaal geïsoleerde personen en chronisch zieken ondervinden immers gezondheidshinder van de hitte.

Van vergroening tot verdamping: naar een nieuw marktplein

In het ontwerp van de groenblauwe Grote Markt komen alle maatregelen terug die nodig zijn om het plein hittebestendig te maken en om het hitte-eilandeffect te bestrijden: van vergroening, ontharding en meer schaduw tot blauwgroene dooradering en verdamping.

Het centrale grasveld van 1.700 m² zal zorgen voor verkoeling en infiltratie van hemelwater. Ten zuiden van het grasveld voorziet de verzonken tuin met verschillende beplante terrassen voor ontharding en vergroening. In de rand van de projectzone wordt 4.300 m² aan groenzones voorzien onder de bomenrand. Met het aanplanten van bijna 200 bomen ontstaat een aangename schaduwrijke verblijfszone. Op termijn zal dit ook een verkoelend effect hebben op de aangrenzende bebouwing, waardoor het gebruik van airco’s in de zomer sterk kan worden verminderd. Er komt verder ook een doorgedreven systeem van opvang, buffering en hergebruik van hemelwater. Elke druppel water telt. Het gebufferde hemelwater wordt onder meer ingezet voor (bovengrondse) belevingselementen waarin afkoeling en verkoeling gezocht kan worden, zoals fonteinen en een waterspiegel centraal voor het stadhuis en een aantrekkelijke blauwgroene (hemel)waterrand.

Meetcampagne ‘hittebestendige stad’ samen met UGent

In Sint-Niklaas gaat de meetcampagne nu van start, met als doel om het effect van de vernieuwing van de Grote Markt op de hittestress te monitoren. Het zal belangrijke inzichten opleveren over de impact van diverse hittemaatregelen en kan op die manier tot lokale en bovenlokale beleidsaanbevelingen leiden over hoe we hittestress in steden verder kunnen reduceren.

Daarnaast is het wetenschappelijk interessant omdat er internationaal nog maar zelden doorgedreven studies verbonden zijn aan ingrijpende herinrichtingen. Vlaanderen kan hierdoor een pionier zijn op vlak van internationaal onderzoek.