Heeft biomassa een plaats in de energiemix van de toekomst?

Onlangs nam professor Michel De Paepe in een opiniestuk op Livios onze warmtevraag onder de loep en de rol die kachels en haarden daarin spelen. Volgens hem moeten die in de toekomst verdwijnen. Een visie die heel wat reacties uitlokte. Want een kachel op hout en/of pellets is vandaag een van de opties om te voldoen aan het verplicht aandeel hernieuwbare energie? Is dit dan wel een logische keuze? Het achtkoppige panel liet er zijn licht over schijnen. De experts die plaatsnamen rond de tafel waren Benjamin Clarysse (Bond Beter Leefmilieu), Luc Vermeeren (Ecopower), Christophe Fonteyne (Polvo), Michel De Paepe (Pixii - Kennisplatform Energieneutraal Bouwen - UGent), Ludwig Van Wonterghem (Stroomop en ÖkoFEN), Stefaan Paulus (CSB Waste Solutions), Francies Van Gijzeghem (ABDE Solutions) en Wim Vanlede (Stroomop).

Christophe Fonteyne, zaakvoerder van Polvo, kan De Paepe volgen. “Eigenlijk is het heel simpel. Je hebt op dit moment verschillende verwarmingsbronnen. Kernenergie en fossiele brandstoffen, zoals stookolie en aardgas, zijn een eindig verhaal. Het is dus niet de vraag of hout een verwarmingsbron blijft, maar eerder welk volume het zal innemen in de totale energiemix.”

Eerste stap: warmtevraag beperken

“Na stookolie zal ook aardgas verdwijnen”, zegt ook Michel De Paepe. “Wie nu investeert in een foute brandstof, betaalt binnen twintig jaar, als hij zijn huis verkoopt, de prijs. Ons advies: steek je geld in dat wat geen warmte vraagt, namelijk een degelijk geïsoleerd huis. Zo beperk je de nood aan verwarming. De overheid moet zich daarover bekommeren en gaten in de wet oplossen die toelaten dat je verkeerd investeert. Pas daarna komt de discussie over hoe we verwarmen in de toekomst.”

Volgens professor De Paepe is die toekomst grotendeels elektrisch. “Elektriciteit en warmtenetten zijn het meest efficiënt voor het transport van energie. Daarna komt de rest. Zorg dus dat je eerst juist isoleert en verwarming op lage temperatuur in je woning krijgt. Dat kan nu nog een aardgasketel zijn, binnen tien jaar schakel je dan over op een warmtepomp.”

Hoe verwarmen we dan in tussentijd?

Feit is dat we zitten met een gebouwpatrimonium dat grotendeels slecht geïsoleerd is. Francies Van Gijzeghem, directeur van ABDE Solutions beaamt: “We hebben zeker nog vijftig jaar nodig voordat alle huizen goed geïsoleerd zijn. En ook ons kachelpark is hopeloos verouderd. De overheid heeft het laten verloederen. Ik heb zelf jaren mee geprobeerd om het beleid oude kachels te laten vervangen door nieuwe, automatische toestellen. Maar ik werd van het kastje naar de muur gestuurd. Er is zoveel potentieel te winnen, maar men doet er niks aan. Geen enkele minister heeft ooit de normen voor kachels geïnstalleerd zoals het hoort. Er is echt nood aan een overkoepelende visie op dat vlak.” 

Biomassa nog thuis verbranden?

“Vandaar ook mijn oproep om open haarden te verbieden”, vult Michel De Paepe aan. “Het rendement is slecht. Maar bovenal schaadt houtverbranding de gezondheid: het stoot enorm veel fijn stof en kankerverwekkende stoffen uit zoals PAK’s en dioxines. Het is onhoudbaar voor onze luchtkwaliteit als we massaal open haarden blijven gebruiken. Biomassa verbranden op een zeer gecontroleerde en verstandige manier is dan weer iets totaal anders. Maar dan stel ik me de vraag of we biomassa, die volgens mij niet onuitputtelijk is, nog thuis verbranden of in een grote biomassacentrale die ervoor zorgt dat ons elektriciteitsnet stabiel is?”

Geen tekort aan hout

Wim Vanlede van Stroomop vraagt zich af waarom men zo kritisch is over biomassa. “De vrees voor een tekort aan hout is onterecht. Als je investeert in bossen, kan je daar goede opbrengsten van hebben.” “Dat zie je ook in Duitsland”, vult Luc Vermeeren van Ecopower aan. “Daar wordt jaarlijks twee miljoen ton pellets geproduceerd. Ze halen dus heel wat hout uit het bos en toch groeit hun houtbestand aan met meer dan tien procent. Het is dus een kwestie van beleid en op dat vlak scoren wij zwak.”

Volgens Wim Vanlede gaan we in de toekomst net minder hout gebruiken. “Onze huizen worden steeds energiezuiniger en we verbranden biomassa in alsmaar performantere toestellen. Daarmee boek je twee keer winst.” Ook Stefaan Paulus van CSB Waste Solutions vreest niet meteen voor een tekort. “Integendeel, we worden momenteel overspoeld met hout. Er is vandaag naar schatting zo’n 500.000 ton teveel. Er is dus zeker nog marge voor biomassa in de energiemix.”

Zwaar onder druk

Benjamin Clarysse, beleidsmedewerker bij Bond Beter Leefmilieu, verwacht dat biomassa nog zwaar onder druk zal komen te staan. “Biomassa kan immers niet enkel dienen als brandstof, maar ook als bouwmateriaal en als grondstof voor de industrie. Om naar een volledig klimaatneutrale economie te gaan, hebben we alternatieven nodig voor fossiele grondstoffen. Dat zal voor een aanzienlijk deel biomassa zijn. Nu is er misschien genoeg hout, maar in de toekomst gaat er een heel zware druk komen op het gebruik van biomassa door verschillende sectoren.”

Huishoudelijke verbranding in het vizier

“De overheid schiet echt tekort op het vlak van luchtkwaliteit”, vervolgt Benjamin. “We krijgen vaak klachten van mensen met een goed geïsoleerd huis en balansventilatie. Dit ventilatiesysteem trekt vuile lucht binnen van buren die slecht stoken. Vlaanderen keurde eind oktober een nieuw luchtkwaliteitsplan goed met maatregelen om de luchtkwaliteit te verbeteren. Huishoudelijke verbranding komt hierin duidelijk in het vizier. Wie nog hout of pellets wil stoken, moet echt een goed toestel plaatsen. Maar volgens BBL moeten we vooral naar veel minder toestellen en mensen overtuigen om naar verbrandingsloze technologieën te gaan. Er is nu een Green Deal houtverbranding, een overeenkomst tussen de sector en de Vlaamse overheid. Daarin wordt niet aangestuurd op goed isoleren of op vervanging door warmtepompen of warmtenetten. Een gemiste kans.”

Verplicht onderhoud nodig

“Die goede wetgeving is echt belangrijk”, vindt ook Stefaan Paulus. “Er bestaan vandaag technieken waarmee je kan filteren en fijnstof kan opvangen. Maar je hebt vooral een wetgeving nodig die ervoor zorgt dat er een verplicht onderhoud is en in genoeg opvolging voorziet.” Daar staat volgens Christophe Fonteyne misschien wel een kost tegenover, maar je kan tot negen miljard besparen op gezondheidskosten. “Dus een wettelijk kader met verplichte controle van rookgaskanaal en filtratie, bijvoorbeeld door een erkend schoorsteenveger, is perfect mogelijk. Zo kan je de uitstoot van fijnstof drastisch verminderen.”

“Normen worden niet gerespecteerd”

“België was in 2011 nochtans het eerste land met een actieve pelletsnorm”, weet Francies Van Gijzeghem. “Maar het is een kwestie van die kwaliteitsnormen ook te respecteren en controles te doen.” Luc Vermeeren ziet een gelijkenis met de isolatie van woningen. “Ook daarvoor vindt niemand een goed financieringssysteem waarbij mensen die zelf het geld niet hebben toch hun huis volwaardig kunnen laten isoleren. Zo zou je ook je houtkachel van twintig jaar oud moeten kunnen laten vervangen door een nieuw exemplaar.”

“Overheid schiet zwaar tekort”

“Je ziet inderdaad dat de Vlaamse overheid zowel over de luchtkwaliteit als energiezuinigheid van onze woningen zwaar tekort schiet”, bevestigt Benjamin Clarysse. “Telkens worden er kansen gemist om onze gebouwen te vergroenen. De maatregelen blijven gewoon uit. Als particulier kan je maar de keuzes maken die je voorgesteld krijgt. De overheid moet duidelijk maken hoeveel biomassa er nog verbrand kan worden bij huishoudens en op welke manier. Pas dan kan je als gebruiker echt goede keuzes maken. Je merkt dat heel veel particulieren en bedrijven erg hun best doen, maar als het kader niet goed zit, komen we er niet.”

Vier pijlers

Wim Vanlede: “Het spijtige aan de hele discussie over biomassa is dat die gevoerd wordt boven het hoofd van wie erbij betrokken is. Ga eens luisteren naar boswachters, bezoek een pelletsfabriek en bekijk hoe een efficiënte kachel werkt. Pas dan weet je hoe het zit. Nu wordt er in de pers geschreven dat hout stoken moet verboden worden, terwijl dat niet de kwestie is. Het komt erop aan om naar een goede toekomst te gaan met houtverbranding: met efficiënte toestellen, de juiste brandstof, gekwalificeerde installateurs én door gebruikers goed te informeren. Vier cruciale pijlers, maar vandaag zijn er enkel gecertificeerde pellets en gecertificeerde kachels en ketels. Van de rest maakt de overheid geen werk. Terwijl wij allemaal vragende partij zijn. Daardoor blijft iedereen stoken met oude toestellen, wat slecht is voor iedereen. Zo creëer je een lock-in en is er geen kans op verbetering.”

“Oude kachels en ketels kunnen echt niet meer”

“Het gaat natuurlijk om een investering van 15.000 euro voor een pelletketel en 5.000 euro voor een kachel”, verduidelijkt Ludwig Van Wonterghem. “Als je koelkast verouderd is, koop je gewoon een nieuwe. Die vind je al voor 300 euro. Bovendien zijn mensen zich er ook niet van bewust dat een houtkachel van twintig of dertig jaar oud echt niet meer kan. Ze zijn verbaasd als we het rendement daarvan berekenen. Terwijl er vandaag kachels met een verbrandingsrendement van 90 procent bestaan en ketels met een rendement van 99 procent. Daarom moet de overheid de keuze voor een performante kachel of ketel veel toegankelijker maken.”

Mix van warmtepompen, warmtenetten en biomassa

Christophe Fonteyne: “We weten dat het grootste percentage van onze huidige energiemix, namelijk fossiele brandstoffen, niet meer mag op zeer korte termijn. Dit kan je onmogelijk vervangen door elektrische installaties. Daar hebben we noch de bedrijven, noch het personeel voor. Bovendien zijn onze huizen niet goed genoeg geïsoleerd. Wat wel kan? Een mix van warmtenetten, warmtepompen en biomassa. Maar dan op een zeer efficiënte manier.”

Allesbranders eruit

En daar horen allesbranders volgens Benjamin Clarysse absoluut niet bij. “Er zijn mensen die echt alles opstoken in hun allesbrander zonder stil te staan bij de gevolgen voor de gezondheid. Dit zijn dingen die vandaag echt niet meer kunnen. Een quick-win dus voor de overheid. Vervuilende stooktoestellen moeten er uit door controle en handhaving. De overheid moet echt wijzen op de gezondheidseffecten van het opstoken van rotzooi.” Die mening deelt ook Ludwig Van Wonterghem: “Pellets zijn een genormeerde brandstof die gegarandeerd droog is, gegarandeerd goed verbrand wordt en gegarandeerd hout is. Daarvan ben je niet zeker bij iemand die een allesbrander heeft gekocht.”

Slechte verbranding

Luc Vermeeren wijst ook nog op de foute link die mensen leggen tussen geur, rook en houtverbranding. “Als je op een correcte manier hout verbrandt, ruik je enkel iets als je de kachel opstart. Daarna niets meer. Dikke rook die uit de schouw komt en een felle geur wijzen dus op een slechte verbranding.”