Herdenkingstuin voor slachtoffers Dutroux in Charleroi is helende ontmoetingsplek voor de buurt

Tussen 1995 en 1996 maakte de stad Charleroi een verschrikkelijke gebeurtenis mee, dat het leven van de families van de ontvoerde meisjes verwoestte en voor altijd tekende. De onuitsprekelijke daden waarvan Julie, Mélissa, Sabine en Laetitia, An en Eefje het slachtoffer werden, ontwrichtten een hele wijk en zorgden voor een schokgolf door heel het land. Dat deze herinneringsruimte een herstellende rol moest innemen, sprak voor zich. Samen met de Bouwmeester van Charleroi en in nauw overleg met de nabestaanden van de slachtoffers, slaagden de architecten van RESERVOIR A, de landschapsarchitecten Carbonifère en de kunstenaar Christophe Terlinden erin om een antwoord te geven op het onuitsprekelijke. Ze wisten de zwaarbeladen plek te transformeren tot een ruimte voor ontmoeting. De straathoek komt weer tot leven dankzij een plaats van herinnering: een prachtige tuin, tussen aarde en lucht, die plaats biedt aan kleur, zachtheid en licht.

Een uitdagende stedelijke context

De herdenkingstuin bevindt zich in Marcinelle, aan de zuidoostelijke rand van het stadscentrum, tussen de Avenue de Philippeville en de Rue des Damzelles, die aansluit op de Grote Markt. De site was voelbaar aangetast door haar sinistere geschiedenis en lag er al jaren verlaten bij. In 2022 werden de huizen nr. 128 en 124 in de Avenue de Philippeville afgebroken. Daardoor kwam een oppervlakte van ongeveer 250 m2 vrij. Naast de invulling als herdenkingstuin omvat het project ook de renovatie van de aanpalende weg om het imago van de wijk op een duurzame manier te veranderen.

Een tuin die zorg en betrokkenheid bevordert

De herdenkingstuin draagt bij tot de landschappelijke en stedelijke (her)opwaardering van de afgebroken percelen en de aangrenzende straten. Het wil een ruimte creëren die zorgzaamheid en betrokkenheid bevordert. De ontwerpers lieten zich inspireren door de definitie die de Amerikaanse politieke filosofen Joan Tronto en Berenice Fischer aan de notie ‘care’ geven: “Care kan worden gezien als een activiteit die kenmerkend is voor de menselijke soort en die alles omvat wat we doen om onze 'wereld' in stand te houden, te bestendigen en te herstellen, zodat we er zo goed mogelijk in kunnen leven. Deze wereld omvat ons lichaam, onszelf en onze omgeving, die we allemaal met elkaar proberen te verbinden in een complex netwerk, ter ondersteuning van het leven”.

Het ontwerp stelt zich genereus en tegelijkertijd gesloten op. De hoogte van de ommuring van de tuin houdt voorbijgangers op afstand van het herdenkingsgedeelte om de sereniteit en netheid van de plek te bewaren. 

Een architectuur rijk aan symboliek

Aanvankelijk wilden de ouders van de slachtoffers niet dat het huis van Dutroux werd vernietigd, ze wilden er een gedenkplaats van maken. Na onderling overleg werd toch beslist om de huizen af te breken om plaats te maken voor een gedenktuin. Een 93cm brede bakstenen muur omringt de tuin. Hierachter bevindt zich een grafheuvel die subtiel opgaat in het landschap. Een orthogonale nis is geïntegreerd in de bakstenen steunmuur. Je kan er een eerbetoon brengen door een bloem of een kaars te plaatsen. Het versterkt het herdenkingselement. Het geheel wordt verlicht door een bestaande lantaarnpaal op het kruispunt van de twee aanpalende wegen, naar een voorstel van de kunstenaar Christophe Terlinden. De oriëntatie van de lichtbron bestrijkt de rijweg en het bloemenperk, terwijl specifieke verlichting binnenin de tuin de bomen benadrukt.

Contrasterende materialen

De steunberen die tijdens de sloopwerkzaamheden bloot kwamen te liggen, werden in het nieuwe volume geïntegreerd. Hun verzonken plaatsing minimaliseert de aanwezigheid van hoeken in de openbare ruimte. Deze compositie geeft de twee muren de status van een volwaardige gevel die bescherming biedt aan de overvloedig beplante heuvel. De ontwerpers gebruiken de materialen zoals ze zijn. De witte geglazuurde baksteen weerkaatsen het licht, zelfs op een sombere dag. Grote terracotta straatstenen met afmeting (206 x 51 x 85 mm) benaderen de baksteen van het metselwerk, wat voor uniformiteit zorgt. De straatsteen is antracietbruin-grijs met een roodtint, een knipoog naar de gevels van de wijk.

Delicate flora voedt de transformatie

De heuvel biedt de bewoners van de wijk een groene ruimte, met een kleurrijke vegetatie die het hele jaar door verandert met de seizoenen. De plantensoorten zijn met zorg gekozen door de tuinarchitecten van Carbonifère, in samenwerking met Charleroi Bouwmeester. Witte, roze en paarse bloemen bevolken een tapijt dat altijd groen is. Het ensemble brengt lokale en meer exotische soorten samen, waaronder drie bomen: een Davidia involucrata, beter bekend als de zakdoekenboom, een roze Japanse kornoelje en een Lamarck's Serviceberry. Het bloemperk bevat verschillende bollen, waaronder narcissen en vaste planten.

Herinterpretatie van een muurschildering

Een fresco camoufleerde lange tijd de panelen die de gevel van het huis Dutroux bedekten. Het toonde een hoopvol beeld van een kind dat wegloopt, vrij en sereen, met daarboven een vlieger. Deze afbeelding maakt deel uit van het collectief geheugen van de inwoners van Charleroi. Kunstenaar Christophe Terlinden maakte een herinterpretatie op een van de aangrenzende muren. De verschaling en de realisatie op de geëmailleerde bakstenen deed hij nog vóór de werkzaamheden. Maar zijn betrokkenheid gaat verder dan deze muurschildering: ingrepen als de nis, de verlichting, de hoogte, de geometrie zijn ook mede van zijn hand.