Dagelijks duizenden pendelaars verwelkomen aan de Westelijke kant van Brussel, dat is de rol van Atlantis, een hedendaagse stadspoort die in de eerste plaats opvalt door haar soberheid. Maar er is ook het duurzaam verhaal van het project. Atlantis kan pronken met het “BREEAM EUROPE For offices 2008”-certificaat, en dat als eerste van het Europese vasteland. Architectenbureau Cerau stond in voor het ontwerp.
(foto: Marianne Hommersom)
Grondige aanpakDe oorspronkelijke invulling van de site van maar liefst 1,5 hectare, gaf een desolate indruk. Meer dan een slordig schare was het niet. Zo vonden onder meer een vrachtwagengarage, drie tankstations en een carwash er hun vaste stek. Het lappendeken werd verder opgevuld met opslagplaatsen en werkhuizen. Midden in deze troosteloze situatie stonden twee mooie, historische koppelwoningen die ondanks hun verval nog heel wat charme en vergane glorie uitstraalden. Vandaag zijn zij de enige getuigen van hoe het ooit was.
De miskende plek werd onder de loep genomen in het Gewestelijk Bestemmingsplan (GBP) en kreeg de stempel “Zone van algemeen belang” mee. De plek moest een opgelegde oppervlakte vrijhouden voor woningen, kantoren, een kinderdagverblijf en openbare ruimtes. Ook de aanleg van een nieuwe straat moest worden voorzien. Het voorontwerp van architectenbureau Cerau werd door het “Bureau de Recherche en Aménagement du Territoire”, kortweg BRAT, omgezet in Bijzonder Plan van Aanleg en verwierf zo een legaal karakter.
Dit Bijzonder Plan van Aanleg zette de krijtlijnen uit. De bouwheer, de Brusselse projectontwikkelaar Codic, vroeg het architectenbureau Cerau, in samenwerking met DSW Architects, een eerste ontwerp te maken. De invulling van de opgelegde architectuur- en landschapsregels was een gefundeerde evenwichtsoefening, in nauw overleg met de bouwheer, de architecten en de gemeente Sint-Agatha-Berchem.
(foto: Cerau)Het hele project, waaronder 83 appartementen ontworpen door het architectenbureau Cerau, vroeg 4 jaar bouwwerk en werd uitgevoerd in verschillende fases. Om geen onnodige tijd te verliezen tijdens de constructiefase gaf het bouwteam voor heel wat structuurelementen de voorkeur aan prefab beton. Dankzij de prefabricatie in optimale condities gebeurde het verwerken van de elementen, eenmaal geleverd op de werf, zeer snel. (Onderaan vindt u een overzicht van de gebruikte geprefabriceerde betonnen elementen.)
Ondanks de grondige en gemeenschappelijke aanpak van de site, behoudt elk gebouw zijn eigenheid en karakter. Wanneer je de nieuwe straat van oost naar west oversteekt, ga je van een kleinschalige residentiële wijk naar een imposante grootstad esplanade met het monumentale werk ‘A’ van de Franse kunstenaar Stéphane Guiran.
StadspoortHet Atlantis-project weet met zijn sobere klasse alle ogen op zich te richten aan de westelijke invalsweg van Brussel. De opzet om op deze belangrijke verkeersader een aantrekkingspool voor wonen en werken te creëren is met brio ingevuld. Het vlotte verhuur is hiervan het ontegensprekelijke bewijs.
(foto: Cerau)
Het hele complex bestaat uit maar liefst drie kantoorgebouwen en twee residentiële gebouwen, samen goed voor een totale vloeroppervlakte van 41.000 m². Een nieuwe aangelegde straat verdeelt de site in twee. Aan de ene zijde, nabij het Basilix Shopping Center, vindt men het kantoorgebouw
‘Corner’, de twee appartementsgebouwen
‘Les jardins’ en
‘Les Portes d’Ostende’ en de oude koppelwoning van begin 20ste eeuw. Het ‘Corner’-gebouw telt slechts vijf verdiepingen en sluit mooi aan bij de omliggende gebouwen en de behouden villa’s. Aan de overkant van de straat, langsheen de Brusselse Ring, bevinden zich twee kantoorgebouwen van elk tien verdiepingen, nl.
‘Access’ en
‘Bridge’.
Het ‘Access’-gebouw kreeg zijn naam niet zomaar. De architectuur van het gebouw spiegelt de gebogen vorm van het bestaande kantoorgebouw van Volvo aan de overkant van de laan. Samen vormen de gebouwen een soort hedendaagse stadspoort. In de gebogen voorgevel van het ‘Access’-gebouw wisselen raampartijen af met gekliefde betonmetselstenen. Deze gevelstenen stralen een massiviteit uit, zonder log of zwaar over te komen. Door hun ruwe textuur zorgen ze voor een knipoog naar de middeleeuwse stadspoort.
DuurzaamDuurzaamheid was geen initieel uitgangspunt voor de nieuwe invulling van de site, maar de bouwheer besefte al snel het belang van een duurzame uitwerking. Een duurzaamheidslabel zou het project nog meer opwaarderen. De ontwerpers, Cerau en DSW architects, dragen duurzaamheid al jaren hoog in het vaandel en het project werd dan ook naar deze filosofie ontworpen. Het BREEAM verhaal deed zijn intrede.
BREEAM is het acroniem voor “Building Research Establishement Environmental Assessment Method”. Het is een milieucertificaat dat rekening houdt met de prestaties van een gebouw tijdens zijn volledige levenscyclus. BREEAM werd in het leven geroepen door BRE Global, een onafhankelijk certificatieorganisme dat standaarden ontwikkelt voor de internationale certificering van producten en diensten in termen van brandgevaar, veiligheid en duurzame ontwikkelingen.
(foto: Cerau)
Deze methode werd ontwikkeld in 1990 en wordt continu aangepast in functie van de evoluerende technische prestaties en de strengste milieueisen. Eind 2008 werd zo de “BREEAM EUROPE For offices 2008” opgesteld voor het hele Europese grondgebied. BREEAM evalueert ontwikkelingen gaande van de planningfase over het ontwerp en de uitvoering tot na de constructie. Om dit certificaat te behalen moeten dus heel wat criteria worden vervuld. Het beperkt zicht niet tot bij de energieprestaties van het gebouw, maar omvat onder meer ook criteria rond het comfort van de bewoners, de toegankelijkheid met het openbaar vervoer en de impact van het gebouw op zijn omgeving, en meer specifiek op de fauna en flora. Ook van de sanering van het terrein wordt een analyse gemaakt.
Binnen dit kader ontvingen de gebouwen ‘Access’ en ‘Bridge’ van het Atlantis-project beiden de score “Very good”. Deze beoordeling is de totaalscore van de resultaten voor 9 onderwerpen en 103 domeinen die de BREEAM-methode beoordeelt:
• Multifunctioneel programma van het project: verspreid over 3 gebouwen, omvat het Atlantis-project, 80 woningen, 30.000 m² kantoren, winkels en een gemeentecrèche.
• Transport: de toegankelijkheid van de site met het openbaar vervoer en zachte mobiliteit (te voet, per fiets, ed.) is uitgebreid. Ook het treinstation van Sint-Agatha-Berchem ligt vlakbij. Bovendien werden de autoparkeerplaatsen beperkt om het wegennetwerk niet verder te belasten.
• Gezondheid & welzijn: het comfort en de gezondheid van de bewoners en gebruikers werden in rekening gebracht, maar ook dat van de buurtbewoners van het project. Door het ontwikkelen van deze site wordt letterlijk en figuurlijk een deel teruggeschonken aan de gemeente Sint-Agatha-Berchem en zijn inwoners. Intern vormen onder meer de temperatuur (en de regeling ervan), de verlichting en de akoestiek belangrijke parameters bij het evaluatie van de gebouwen op vlak van comfort.
• Bodemgebruik & ecologie: de impact van het project op de fauna, de flora en de bodemgesteldheid werd in kaart gebracht. Alles werd in het werk gesteld om aanwezige fauna, flora en de bodemgesteldheid te beschermen.
• Management: het beheer van het constructieproces vroeg extra inspanningen van de aannemer Bâtiments et Ponts Construction, kortweg BPC, maar door het gebruik van prefab beton was zijn taak net iets makkelijker. De beperkte leveringen en korte transportafstanden beperkten de negatieve impact op het milieu en hielpen de uitvoering sneller verlopen. Ook eenmaal de gebouwen in gebruik worden de verschillende werkingsprocedures in rekening gebracht.
• Energie: de energieprestatie en de controle ervan is nog een fundamenteel thema binnen elke duurzame context. Prefab beton is geen isolator, maar zijn rol in de evaluatie van het energieverbruik van een gebouw is groot. Door zijn thermische inertie slaagt beton er namelijk in heel wat warmte (of koelte) op te slaan en deze dan met de tijd terug af te staan. Dit zorgt voor een aangenaam woon- en werkklimaat, met een vrijwel constante binnentemperatuur. Ook door de gevel uit te voeren met gesloten massieve delen en niet enkel beglazing stijgt de score van de evaluatie.
• Water: de kwaliteit van het waterbeheer wordt op verschillende vlakken gemeten. Dit gaat van groene daken tot de terugwinning van regenwater in een regenwaterput voor het sanitair. Een deel van de verharding werd uitgevoerd in waterdoorlatende betonstraatstenen. Dit type betonstraatsteen zorgt ervoor dat het hemelwater tijdelijk gebufferd wordt in de structuur en zoveel mogelijk ter plaatse in de ondergrond infiltreert. Hierdoor worden enerzijds rioleringen ontlast en de kans op overstromingen aanzienlijk verkleind. Anderzijds wordt tegelijk de steeds verder dalende grondwaterstand op peil gehouden.
• Materialen: de keuze van de materialen bij de constructie is uiteraard zeer belangrijk. De herkomst van de gebruikte materialen en hun grondstoffen moet voor elk onderdeel van het gebouw worden geanalyseerd. Ook de keuze voor robuuste materialen, zoals prefab betonnen elementen en trappen, verlengt de levensduur van de gebouwen wat eveneens resulteert in een hogere score. Ook het gebruik van gerecycleerde aggregaten in constructieonderdelen beïnvloedt de score in positieve zin.
• Afval: het afvalbeheer tijdens de uitvoeringsfase en de exploitatie van de site wordt uitvoerig geanalyseerd. In constructiefase is de keuze voor prefab beton zeker aan te raden. Het levert namelijk aanzienlijk minder afval op.
• Vervuiling: hieronder verstaat men het beheer van de historische vervuiling en de preventie van het risico op nieuwe vervuiling. De Atlantis-site kan worden beschouwd als een “Brownfield”. Brownfields is de naam die door OVAM gegeven wordt aan terreinen die door de aanwezige bodemverontreiniging niet meer gebruikt kunnen worden. Het gaat meestal over voormalige industriële terreinen, die door hun ideale ligging vaak wel in aanmerking komen voor een nieuwe bestemming. Door de voormalige activiteiten van de Atlantis-site was de bodem vervuild en was een grondige sanering ervan noodzakelijk.
(foto: Y. Glavie)
Win/WinDe motieven om een project te laten evalueren op zijn duurzaam en ecologisch karakter kunnen heel divers zijn. Uiteraard speelt het imago voor bouwheren, maar uiteindelijk is een eco-label, in dit geval BREEAM, een win/winscenario voor alle betrokken partijen. Voor de ontwikkelaar “verkoopt” het goed makkelijker, de gebruikers krijgen een aangename en energiezuinige omgeving en het milieu heeft er alleen maar baat bij.
BouwpartnersArchitecten:
Cerau s.p.r.l.
Avenue des Courses 20 bus 15
1050 Elsene
Tel: 32 2 673 60 72
Fax: 32 2 673 01 46
cerau@cerau.be www.cerau.be DSW Architects sa
Rue Monrose 33-35
1030 Brussel
Tel: 32 2 245 95 90
Fax: 32 2 343 97 01
info@dsw.be www.dsw.beLandschapsarchitecten:
JNC International sa – Joining Nature and cities
Alsembergsesteenweg 993 bus 4
1180 Brussel
Tel: 32 2 347 56 60
Fax: 32 2 345 58 55
jnc@jnc.be www.jnc.beHoofdaannemer:
Bâtiments et Ponts Construction (BPC)
Ter Hulpsesteenweg 166
1170 Brussel
Tel: 32 2 663 60 00
Fax: 32 2 672 42 50
bpc@bpc.be www.bpc.be Om de gebouwen te laten evalueren volgens de BREEAM-methode deed de opdrachtgever beroep op het onafhankelijk consultancy bureau B4F – Building for the future. Jean-Louis Hubermont en Andromaque Galatopoulou houden zich dagelijks bezig met het adviseren van hun klanten bij het duurzaam bouwen en verbouwen van gebouwen. Het meeste efficiënte is deze analyse te doen van bij het voorontwerp.
BUILDING FOR THE FUTURE – B4F
Gemeentelijke Godshuisstraat 223
B-1170 Brussel
T +32 2 673 92 85
F +32 2 673 92 86
202 Route de Luxembourg
L-7241 Bereldange
T +352 621 17 02 05
F +352 337 555
(foto: Marianne Hommersom)
Meer informatie over BREEAM vindt u op
www.breeam.org en
www.bre.co.uk Hieronder vindt u de lijst van de gebruikte elementen in geprefabriceerd beton en de betreffende fabrikanten, lid van FEBE.
Gevelelementen:
Gekliefde betonmetselstenen
Voor meer info -
www.febe.be (CREAMUR)
Betonmetselstenen:
Betonfabriek COECK NV – Niel -
www.coeck.beVoorgespannen holle vloerelementen en structuurelementen:
Ergon NV – Lier –
www.ergon.beTrappen:
Juma beton NV – Mechelen –
www.jumabeton.beBreedplaten en premuren:
Kerkstoel 2000+ NV – Grobbendonk –
www.kerkstoel.beWaterdoorlatende betonstraatstenen:
Urbastyle NV – Doornik –
www.urbastyle.comBetonstraatstenen voor de voetpaden
Stradus Infra NV – Heusden-Zolder –
www.stradusinfra.be