Hoe akoestische plafond- en wandoplossingen het rendement op kantoorgebouwen kunnen verhogen

In de whitepaper behandelt Rockfon bovestaande hoofdvraag via zevental deelvragen: Hoe ontwikkelde het rendement van kantoorgebouwen zich de voorbije jaren? Wat is de verwachting voor komende jaren? Aan welke renovaties is de meeste behoefte bij huurders? Hoe kan akoestiek gezondheid en productiviteit in een kantoor verbeteren? Hoe kunnen plafond- en wandpanelen bijdragen aan akoestisch comfort in een modern kantoor? Welke materialen leveren de beste akoestische prestaties? Welke andere factoren bepalen het succes van een akoestische plafondoplossing nu en in de toekomst?

Wij behandelen hier twee deelvragen. Om alle antwoorden te kennen, kan u de volledige whitepaper hier nalezen. 

Hoe kan akoestiek gezondheid en productiviteit in een kantoor verbeteren?

Dat de gezondheid in kantoren beter kan is een understatement. Al sinds de jaren 80 van de vorige eeuw worden mensen ziek van gebouwen. Het sickbuildingsyndroom is een reeks gezondheidsklachten die veroorzaakt wordt door een slechte kwaliteit van de lucht in een gebouw. Het kan leiden tot klachten als hoofdpijn, droge ogen, keelpijn, droge huid, vermoeidheid, gebrek aan concentratie en een gevoel van duizeligheid. Het DGBC (2015) signaleert dat het sickbuildingsyndroom nog steeds erg actueel is, dit terwijl we 80% van onze tijd in een gebouw doorbrengen (inclusief thuis, sportclubs, ed.).

Akoestiek op een na grootste ergernis

Luchtkwaliteit heeft sinds het rapport (1984) van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO over sick buildings veel aandacht gekregen, ook in de bouw- en vastgoedsector. Veel minder bekend zijn de problemen met slechte akoestiek op kantoren. Workplace Unlimited (2015) concludeert op basis van de Leesman Index uit 2014, het grootste onafhankelijk onderzoek in Europa naar werkplekeffectiviteit, dat slechte akoestiek voor gebruikers de op een na belangrijkste dissatisfier is: “[…] shows that noise is considered the 10th most important feature in the workplace but, more importantly, it is the second biggest cause of dissatisfaction with almost half (47%) of the occupants dissatisfied and only 28% satisfied with noise levels” (p. 12). Alleen over de temperatuur(beheersing) zijn gebruikers nog ontevredener. Het World Green Building Council (2013) onderschrijft dit: “In fact, distraction from noise is often one of the lead causes of dissatisfaction with the office environment”.

Gevolgen voor de gezondheid

Slechte akoestiek, ofwel hinderlijk geluid in het kantoor, veroorzaakt een reeks aan gezondheidsklachten, schrijft de Dutch Green Building Council in de Nederlandse versie (2015): “Waar we het meest last van hebben in een werkomgeving zijn telefoons die continu overgaan, conversaties van anderen en conversaties van anderen aan de telefoon. Ook zien we dat er een directe link is tussen verhoogde adrenalineniveaus bij een hoger achtergrondgeluidsniveau, vergelijkbaar met een open kantoortuin (55-60dB(A)), in vergelijking tot een stil kantoor (40dB(A)). Een chronisch verhoogd adrenalineniveau is een risicofactor voor hart- en vaatziektes. Daarnaast is er een direct verband tussen het geluidsniveau van open kantooromgevingen (55 – 65 dB(A)) en het verkrampter werken van medewerkers. Op langere termijn kunnen hierdoor RSI-klachten ontstaan. Met name oncontroleerbaarheid van (stoor)geluid veroorzaakt stress en vermindert de taakmotivatie."

Negatieve gevolgen voor productiviteit

Storend geluid leidt ook tot productiviteitsverlies, schrijft het World Green Building Council (2014) “A study in 1998 found that there was up to a 66% drop in performance for a ‘memory for prose’ task when participants were exposed to different types of background noise. A follow-up study by the same authors in 2005 found that 99% of people surveyed reported that their concentration was impaired by office noise such as unanswered phones and background speech” (p. 32). Het Dutch Green Building Council (2015) voegt daaraan toe: “Onderzoek toont aan dat mensen in een stille ruimte 16% beter presteren bij geheugentesten en bijna 40% beter bij rekentesten dan in een kantoortuin met 65 dB(A) achtergrondgeluid. Wanneer we multitasken bij een complexe taak kost het ons gemiddeld 25 minuten om weer te starten na een verstoring en minimaal acht minuten om weer op hetzelfde concentratie- en snelheidsniveau te zitten. Het switchen tussen taken is een grote en onderschatte bron van fouten en het verspilt een hoop intellectuele productiviteit. Facility Managers op het European Facility Management Congres in Praag schatten het verlies zelfs op 24 werkdagen per werknemer per jaar. Elke akoestische verstoring moet gezien worden als een switch”.

De lawaaiige kantoortuin

Aan de slechte akoestiek liggen een aantal oorzaken ten grondslag die elkaar versterken. Sinds de jaren 80 zijn de open kantoren in zwang geraakt. Besloten cellenkantoren maakten plaats voor open kantoorruimten waar interactie tussen medewerkers plaatsvindt. Binnen deze kantoortuinen vond in de afgelopen 10-15 jaar eveneens een verandering plaats. Onder invloed van Het Nieuwe Werken (HNW), waarbij medewerkers meer vrijheid hebben om te bepalen waar en wanneer ze werken, heeft de vaste werkplek – bestemd voor een functie (bellen, vergaderen, concentreren) – terrein verloren aan de multifunctionele flexplek. Door Het Nieuwe Werken is eveneens het ruimtegebruik per werknemer gedaald, schrijft Bureau Stedelijke Planning. In de jaren negentig bedroeg dit ruim 30 m2 , vandaag de dag is dat 20 m2 en de verwachting is dat het nog 15 tot 30% zal afnemen. De mix van functies op steeds kleinere werkplekken leidt tot lawaai met concentratieverlies, stress en afnemende productiviteit tot gevolg.

“Wij bieden akoestische oplossingen aan voor kantoren”. Pascal van Dort, akoestisch specialist bij Rockfon, wijdt de slechte akoestiek in kantoortuinen aan de keuze van architecten om plafonds open te laten en/ of het akoestisch comfort te bereiken met behulp van interieurtoepassingen zoals gordijnen, tapijt, meubilair en planten. “Van oudsher worden systeemplafonds met geluidsabsorberende zachtminerale plafondpanelen toegepast om akoestisch comfort te bereiken. In ruimten waarin privacy belangrijk is, worden plafondpanelen met hogere geluidsisolatie in combinatie met geluidsabsorptie toegepast. De nagalmtijd en gemiddelde absorptiewaardes dienen als parameter of richtlijn en geven een goed inzicht in het te verwachten akoestisch comfort. Dergelijke plafondoplossingen geven weinig tot geen problemen op vlak van akoestiek in kantoren. Het traditionele systeemplafond is echter bezig te verdwijnen uit de moderne kantoren. Bij de renovatie van bestaande kantoren wordt steeds vaker gekozen om de betonnen verdiepingsvloer, leidingen en ventilatiekanalen in het zicht te laten, omwille van esthetiek of betonkernactivering. Daarnaast wordt veel gebruik gemaakt van harde materialen zoals glazen deuren en wanden. Zo ontstaan ‘klankkasten’. Meer en meer fabrikanten van kantoormeubelen en raamdecoratie betreden de arena. Bij deze materialen is het niet altijd duidelijk wat hun absorptiewaarde is of is gekend dat deze lager ligt, noch bestrijken ze een even groot oppervlak als het vrije plafond. Ontwerpers spelen in op een nieuwe designtrend maar halen daarbij de beste akoestische oplossing weg (geluidsabsorptie en geluidsisolatie via het plafond, red.).”

Dat het Bouwbesluit geen akoestische normen kent voor kantoren leidt ertoe dat er geen minimale akoestische kwaliteit wordt gewaarborgd, constateert Theodoor Höngens, directeur/senior adviseur van akoestisch adviesbureau M + P: “Er zijn wel richtlijnen maar die zijn heel generiek. Om akoestiek echt goed te krijgen moet je de specifieke wensen van de gebruiker kennen, bijvoorbeeld welke mate van concentratie is vereist en hoe de functies daaromheen worden gebruikt.”

Akoestische strategie

Hoe kunnen lawaaiige kantoortuinen worden getransformeerd tot een gezonde en productieve werkomgeving? De Dutch Green Building Council biedt in zijn rapport (2015) een globale akoestische strategie: “Om een goede akoestische werkomgeving te creëren, is het belangrijk om een goede activiteitenanalyse te maken. Wat gebeurt er in de ruimte? Met welke akoestische afwegingen heb ik te maken? Hierbij hoort ook een goed akoestisch hoofdstuk in het Programma van Eisen, waarin verwezen wordt naar verschillende parameters die aansluiten op de perceptie van mensen in het gebouw, bijvoorbeeld nagalmtijd, STI, D2,S. Vervolgens is het belangrijk om via een vlekken en trafficplan de drukke van de rustige zones te scheiden. Om een optimale ruimteakoestiek te creëren, moet gekeken worden naar de vormgeving en materiaalgebruik om ‘hoge geluidsniveaus’ tegen te gaan. Hoge geluidsniveaus worden over het algemeen veroorzaakt door te weinig absorptie in de ruimte. De geluidsenergie wordt gereflecteerd en wordt nergens geabsorbeerd” (p. 29). Volgens Höngens van M + P en Van Dort van Rockfon is het bovendien noodzakelijk dat akoestiek in het ontwerpproces nadrukkelijker aandacht krijgt. Van Dort: “Akoestiek vooraf goed regelen is goedkoper dan achteraf corrigeren.” De akoestisch specialisten adviseren ten slotte om gebruik te maken van akoestische richtlijnen voor kantoren. Nuttige bronnen hiervoor zijn de normen van het International WELL Building Institute en de aanwijzingen uit het Handboek Bouwfysische Kwaliteit Gebouwen van de Nederlands Vlaamse Bouwfysica Vereniging en het recent verschenen boek Architectural Acoustics.

Hoe kunnen plafond- en wandpanelen bijdragen aan akoestisch comfort in een modern kantoor?

Het akoestisch comfort in een kantoorruimte wordt bepaald door het geluidsdrukniveau, nagalmtijd, spraakverstaanbaarheid en geluidsisolatie. Toepassing van geluidsabsorberende en -isolerende materialen is van grote invloed op deze akoestische aspecten:

Geluidsdruk: parameter voor ‘Contemplation’

Het geluidsdrukniveau duidt aan hoe lawaaierig het in een bepaalde omgeving is. Zowel sterke pieken in geluidsdruk als gedurende een bepaalde periode aanhoudend hoog gemiddeld geluidsdrukniveau, kunnen tot ernstige gehoorproblemen leiden. Het geluidsdrukniveau in een ruimte hangt af van de sterkte van de geluidsbron, de vorm van de ruimte en het aantal en absorptie-aandeel van de geluidsabsorberende oppervlakken. Een optimaal geluidsdrukniveau is vooral van belang in ruimtes waarin medewerkers zich terugtrekken om na te denken of te beschouwen (Contemplation).

Nagalmtijd: parameter voor ‘Collaboration’

Een andere belangrijke maatstaf voor akoestiek in de meeste regelgevingen is nagalmtijd. Nagalmtijd is de tijd – in seconden – die nodig is om het geluidsdrukniveau te laten dalen met 60 dB nadat een geluidsbron uitgeschakeld wordt. Nagalmtijd is afhankelijk van het volume en de vorm van de ruimte en het aandeel, de kwaliteit en de positionering van de geluidsabsorberende materialen binnen de ruimte. Hoe meer geluidsabsorptie in de ruimte, hoe korter de nagalmtijd zal zijn. De nagalmtijd is een essentiële factor in ruimtes waarin mensen samenwerken (Collaboration).

Spraakverstaanbaarheid: parameter voor ‘Communication’

De spraakverstaanbaarheid meet hoe goed mensen spraak in een ruimte kunnen horen en verstaan. Dit concept is nauw verbonden met de nagalmtijd. Spraakverstaanbaarheid wordt beïnvloed door veel factoren, zoals het spraaksignaal zelf, de richting van het inkomend geluid, het geluidsniveau van het achtergrondgeluid, de nagalmtijd in de ruimte en de vorm van de ruimte. Elkaar goed kunnen verstaan is de basis voor goede communicatie (Communication).

Geluidsisolatie: parameter voor ‘Concentration’

De totale geluidsisolatie duidt het vermogen aan van een totale constructie (scheidingswand, plafond, vloer) om spraak, muziek of ander geluid te verhinderen door te dringen naar aangrenzende ruimtes via de lucht en/of andere bouwelementen. Massa, luchtdichtheid en geluidsabsorptievermogen zijn de primaire eigenschappen die het vermogen bepalen van een materiaal om geluid te isoleren. In ruimtes waarin vertrouwelijke gesprekken worden gevoerd is geluidsisolatie doorslaggevend (Concentration).

Plafond, wand, scherm

Geluidsabsorberende en -isolerende materialen zijn dus essentieel voor akoestisch comfort. Vanzelfsprekend wordt bij het treffen van akoestische maatregelen eerst gekeken naar het plafond, want dat is het grootste vrij te gebruiken oppervlak en vangt daarmee een groot deel van hinderlijke effecten op. Na het plafond komen doorgaans de wanden aan bod. Deze voorkomen flutterecho; geluid dat tussen twee wanden of wand en plafond weerkaatst. Tenslotte kunnen (bureau)schermen worden geplaatst.

Algemene richtlijnen voor plafond- en wandpanelen

Hoe je plafond- en wandpanelen toepast, hangt af van het gewenste comfort van de gebruiker. Specifieke akoestische eisen zijn dus maatwerk en voorbehouden aan akoestische adviesbureaus, maar er zijn wel generieke richtlijnen. Het International WELL Building Institute stelt dat met plafond- en wandpanelen de nagalmtijd kan worden beperkt en daarmee comfort verbeterd door een aantal richtlijnen te hanteren. Beuker en Boer (2017) vertaalden deze naar het Nederlands:

“Eisen voor plafonds zijn: • Plafond kantoortuin: 100% van het plafond ɑgem ≥ 0,9 • Plafond vergaderruimten: 50% van het plafond ɑgem ≥ 0,8 • Wanden vergaderruimten en alle kantoorruimten: 25% van het wandoppervlak ɑgem ≥ 0,8 (p. 21). Eisen voor wanden zijn: • Gesloten kantoren: NIC1 ≥ 40 • Wanden tussen vergaderruimten en gesloten kantoren of andere vergaderruimten: NIC ≥ 53 (p. 21). De Nederlands Vlaamse Bouwfysica Vereniging, NVBV (2017) adviseert bij de inrichting van open kantoorruimten het volgende over plafonds: • Grote open werkplekken dienen te worden voorzien met een plafondafwerking met een hoge geluidsabsorptie (ɑw2 ≥ 0,85) ter vermijding van reflecties over het plafond (p. 68). En ten aanzien van wanden: • Geluidproducerende activiteiten en apparaten dienen separaat te worden ondergebracht dan wel met geluidsabsorberende wanden/schermen afgeschermd te worden van de werkplekken. • De looproutes dienen bij voorkeur afgeschermd te worden van de werkplekken middels (kast-)wanden met een hoogte van circa 1,4 m. • Alle bureaugroepen in de open werkruimte kunnen van elkaar afgeschermd worden met geluidsabsorberende schermen. Deze dienen tenminste 400 mm boven bureaublad uit te steken, maar niet veel hoger, zodat het visuele contact tussen medewerkers gehandhaafd blijft”.

Ook op de Rockfon-website kan je alle info terugvinden over het behalen van het WELL-certificaat.