Hootsmans architectuurbureau, ARCH & TECO, Bureau Bas Smets en Ingenium mogen nieuwe gevangenis in Antwerpen ontwerpen

De nieuwe gevangenis in Antwerpen wordt gerealiseerd in uitvoering van het “Masterplan voor een detentie en internering in humane omstandigheden” en zal de huidige gevangenis in Antwerpen aan de Begijnenstraat, die verouderd is, vervangen. De gevangenis wordt gerealiseerd via een DBFM-procedure. 

Het zal een arresthuis zijn (voor personen die nog niet veroordeeld zijn en in voorlopige hechtenis zitten) en plaats bieden aan 440 gedetineerden. Er is 1 entiteit voorzien voor 330 mannen, 1 entiteit voor 66 vrouwen en 1 entiteit met een medisch centrum en een psychiatrische afdeling voor 44 personen.

De gevangenis zal gebouwd worden naast het eco-effectief, watergebonden bedrijventerrein Blue Gate Antwerp (Petroleum-Zuid) en de technische campus, in de directe nabijheid van het nieuwe justitiepaleis in Antwerpen. Het terrrein voor de gevangenis heeft een driehoekige vorm en is ongeveer 7 hectare groot. De toegang tot het terrein zal zich aan de zuidelijke kant bevinden en aansluiting geven op de Olieweg.

De Regie der Gebouwen en de FOD Justitie streven naar een innoverend ruimtelijk model dat aansluit bij de hedendaagse ambities op vlak van detentie, alsook op een maximale integratie in de omgeving, zowel op ruimtelijk als ecologisch vlak.

Concept van de gevangenis

De naam van het consortium – Hortus Conclusus – verwijst naar het concept van de gevangenis. De “Hortus conclusus” is traditioneel een omsloten binnentuin die een veilige en groene oase vormt, afgeschermd van de oncontroleerbare buitenwereld. Voor de nieuwe gevangenis is het de bedoeling om van een “ommuurde tuin” naar een “omtuinde muur” te gaan. De gevangenis is op die manier geen instituut dat zich afsluit van de buitenwereld, maar haalt daarentegen de buitenwereld naar binnen.

Het resultaat is als het ware een deel van de stad, met gebouwen op menselijke schaal, met pleinen en “straten”, bomen en planten. Gedetineerden wandelen door de buitenlucht van activiteit naar activiteit. De buitenruimte wordt daarbij niet meer gezien als slechts een decoratieve achtergrond, maar als een essentieel onderdeel van het dagelijkse leven. Het terrein van het woongedeelte is ook met 4 meter verhoogd ten opzichte van het oorspronkelijk maaiveld, zodat de gevangenismuur die de ganse site omringt, minder prominent aanwezig is voor de gedetineerden.

Een reeks uitgesproken en specifieke landschappelijke en architectonische elementen worden in stroken van oost naar west over de site verdeeld. Hierdoor ontstaat in deze richting een atmosfeer van rust en continuïteit en is het ontwerp afgestemd op het beeldkwaliteitsplan van Blue Gate Antwerp.

In de richting van noord naar zuid worden daarentegen veranderingen in ervaringen gecreëerd door beplantingen, bestratingen en het gebruik van verschillende materialen en detailleringen voor de gebouwen.

Duurzaamheid en ecologie

Net zoals Blue Gate Antwerp zijn de ecologische ambities van dit project hoog en heeft de Regie der Gebouwen hoe dan ook een BREEAM -score van minstens 'very good' opgelegd. Het consortium engageert zich om een BREEAM-certificaat 'excellent' te behalen. De gezondheid en het welzijn van de gebruikers van de gevangenis spelen daarbij ook een rol en er wordt dan ook veel aandacht besteed aan de binnenluchtkwaliteit en het thermisch comfort. Er zal maximaal gebruik worden gemaakt van natuurlijk daglicht, bijvoorbeeld door de oriëntatie en de vorm van de gebouwen en de grootte van de raamopeningen.

De ecologische voetafdruk wordt beperkt door functioneel en compact te bouwen. Er is door de compacte bouw rijkelijk voorzien in groenzones: zo zijn de wandelpaden rond de verschillende woonunits omzoomd door bomen, is er een voortuin met rijkelijke plantenbegroeiing voorzien, bestaat de parking uit een aangelegd “bos”,… Er worden ook daktuinen voorzien (logistiek gebouw) en extensieve groendaken. Er wordt zoveel mogelijk gekozen voor inheemse plantensoorten en bomen.

Door het vele groen in het ontwerp ontstaat een groter aaneengesloten groengebied. Dit biedt onder andere mogelijkheden tot uitbreiding van het leefgebied van de aanwezige vogels. Groene zones in de stad bieden bovendien verkoeling bij hittegolven. Het gebruik van veel groen heeft ook een gunstige invloed op de leefbaarheid van de gevangenis voor de gebruikers ervan.

Aansluiting op het warmtenet

De warmteproductie en -toelevering van de gevangenis zal in eerste instantie centraal gebeuren via de energiecentrale en het warmtenet op de site van Blue Gate. Het warmtenet heeft als voordeel dat restwarmte tussen gebruikers, waaronder de gevangenis, uitgewisseld kan worden. Daarnaast biedt een centrale energieproductie schaalvoordelen op vlak van aankoop en onderhoud.

In een latere fase zal het warmtenet van Blue Gate aansluiten op het grotere, omringende warmtenet van de stad Antwerpen dat op termijn volledig verduurzaamd zal worden.

Planning van de werken

De werken zullen, afhankelijk van het verkrijgen van de nodige vergunningen, in de 2de helft van 2022 starten. Het arresthuis zal ten vroegste in het voorjaar van 2025 ter beschikking gesteld kunnen worden.