IAA Architecten breidt monumentaal ziekenhuis Oldenzaal uit met VMZINC

In 1895 startten de zusters Franciscanessen aan de Zuidwal in Oldenzaal (bij Enschede n.v.d.r.) een klein ziekenhuis met 10 bedden op en doopten het Heil der Kranken. Het pand waarin Heil der Kranken behuisd was, bleek al snel te klein te worden en in 1918 verhuisde het ziekenhuis naar de Prins Bernhardstraat in Oldenzaal, waar Karel Croonen, een katholieke Oldenzaalse architect, voor de zuster-verpleegsters een goed uitgerust ziekenhuis ontworpen had dat plaats kon bieden aan 207 patiënten. Het Oldenzaalse ziekenhuis telde vier verdiepingen, een ziekenhuiskapel in een neogotische uitbouw aan de achterzijde en twee symmetrisch geplaatste ingangen. Aan de linkerzijde bevond zich een veranda die voor tbc-patiënten werd gebruikt. In de jaren 30 werd er aan de rechterzijde een tweede veranda bijgebouwd, eveneens voor de verzorging van tbc-patiënten. 

In de jaren 50 werd het Heil der Kranken uitgebreid met een – naar toenmalige normen – ‘modern’ beddenhuis, en in 1979 en 1992 werden er aan de achterzijde twee vleugels toegevoegd, waardoor een gebouw met binnenhof ontstond. 

Het is dit gebouw, bestaande uit 4 verschillende bouwdelen uit 4 verschillende periodes, dat in 1995 onderdeel werd van Medisch Spectrum Twente (MST), een van de grootste niet-academische ziekenhuizen van Nederland, met hoofdvestiging in Enschede. 

Vernieuwbouw 

“Nadat het ziekenhuis onderdeel werd van het MST, was er aanvankelijke sprake van dat ziekenhuis helemaal uit Oldenzaal zou verdwijnen”, vertelt Rick Bruggink van IAA Architecten, die samen met Marta Lachowska, Michelle Booltink en Harry Abels het architectenteam vormde voor het Oldenzaalse ziekenhuis was. “Maar uiteindelijk werd dit plan van tafel geveegd en werd besloten om het bestaande ziekenhuis moderner en compacter te maken en het accent te leggen op laagcomplexe zorgen, dagbehandeling en kortverblijf voor het verzorgingsgebied Oldenzaal en Noordoost-Twente. Kwestie van de essentiële zorg voor de bewoner van deze regio nog steeds dichtbij huis te kunnen blijven aanbieden en hen pas voor complexere zorgen te moeten doorverwijzen naar het grotere ziekenhuis in Enschede.” 

“We begonnen een analyse te maken van de 4 bestaande bouwdelen”, gaat collega-architecte Marta Lachowska verder. “Die hebben we stuk voor stuk beoordeeld op hun functionele en architecturale mogelijkheden. 

We besloten om de oudste bouwdelen uit 1918 en 1930 te behouden en in originele staat te renoveren vanwege hun bijzondere uitstraling. Zo hebben we de veranda’s, die deels gesloopt waren, in ere hersteld en hebben we de voormalige kapel gerestaureerd om deze in gebruik te 

kunnen nemen als stilteruimte. In het interieur zijn authentieke details als de glas-in-loodramen en de oude trappen zichtbaar gebleven. De lelijke entree en parking die het zicht op dit klassiek neogotisch gebouw belemmerden, verschoven we naar de zijkant van het gebouw. De bouwdelen uit 1979 en 1992 hebben we behouden vanwege hun flexibele constructie, waardoor ze makkelijk te verbouwen waren, maar hebben we binnenin volledig leeggehaald, en opnieuw ingedeeld. Het bouwdeel uit de jaren 50 ten slotte – het voormalig beddenhuis – sloopten we wel, omdat dit bouwtechnisch in slechte staat was.” 

Heldere routing en belijning 

“De sloop van de voormalige beddenzaal was geen sinecure,” vervolgt Rick Bruggink, “want er bleek asbest in te zitten. Het grote voordeel was wel dat dankzij die sloop en het verplaatsen van de ingang en de parking naar de zijkant een zeer helder gebouwvolume en een zeer heldere routing voor de ziekenhuisbezoekers en patiënten overbleven: een verticale structuur met in totaal drie verdiepingen met balies, wachtruimtes, spreek-, behandel- en operatiekamers, die we aan de zijkant hebben uitgebreid met een volledig nieuwe entreehal met een ruim en licht atrium, een restaurant en een centrale ontvangstbalie. 

Voor die entreehal – eigenlijk de meest representatieve plek voor het ziekenhuis omdat ze enerzijds ruimte biedt aan ontvangst, ontmoeting en ontspanning, en anderzijds bijdraagt aan de oriëntatie tijdens een bezoek aan het ziekenhuis vermits ze de verschillende verdiepingen van het ziekenhuiscomplex met elkaar verbindt – hebben we een volledig nieuwe uitbreiding gezet. Die hebben we volledig bekleed met zink van VMZINC. In een techniek die zeer mooi de belijning van het gebouw onderstreept. En in het oppervlakteaspect PIGMENTO Bruin.” 

VMZ PIGMENTO Bruin 

“Aanvankelijk dachten we aan geprepatineerd zink in PIGMENTO Rood om de uitbreiding mee te bekleden”, geeft Marta Lachowska toe, “Maar toen Pieter Wortel, area manager Nederland bij VMZINC, ons de tint PIGMENTO Bruin kwam voorstellen – een tint binnen de PIGMENTO-reeks die toen nog maar net ontwikkeld was – vielen we hier meteen voor omdat het een kleur was die gevoelsmatig perfect strookte met de rest van het bakstenen ziekenhuisgebouw en tegelijkertijd ook mooi contrasteerde als materiaal. Je ziet dat het nieuw is en toch past het perfect. En ook: door deze kleur te gebruiken, blijven de gerestaureerde witte veranda’s aan de voorzijde dominant.” 

“Wat ook leuk is aan PIGMENTO Bruin,” vult Rick Bruggink aan, “al wisten we dat niet op voorhand, is dat de uiteindelijke kleur die je ziet als je naar de uitbreiding kijkt, heel afhankelijk is van de lichtinval. Soms lijkt het roder, dan weer donkerbruin, dan weer lichter. Het is een kleur die de gevel van het gebouw dus iets heel spannends geeft.” 

Zinktechniek op maat 

“En daar kwam het bij deze gevel uiteindelijk allemaal op neer”, gaat Rick Bruggink verder. “Hoe kan je een gevel die voornamelijk dicht is, zo interessant mogelijk maken? Door het gebruik van gepigmenteerd zink, zo bleek, maar ook door een heel creatief gebruik van de verschillende gevelbekledingstechnieken waarin VMZINC beschikbaar is. 

Om op zo’n grote schaal de verticale dynamiek van een gebouw, bestaande uit 3 verschillende bouwdelen, te benadrukken, dachten we in eerste instantie aan een oplossing in VMZ Gebrevetteerde roeven, waarbij we de roeven zelf als het ware heel zwaar zouden aanzetten. 

Maar omdat dit technisch niet haalbaar bleek, hebben we samen met de technische dienst een speciale techniek op maat ontwikkeld die geïnspireerd was op zowel de techniek VMZ Gebrevetteerde roeven als de techniek VMZ Staande naad. De technische dienst van VMZINC combineerde met name een afdakkap met twee staande naden aan de buitenzijde. Wij zijn verder gegaan op die mooie verticale belijning, en hebben gewerkt met verspringende naden, in verschillende baanbreedtes, om de gevel nog meer diepte en reliëf te kunnen geven.” 

Echt partnership 

“We wilden echt werken vanuit het materiaal zink”, legt Marta Lachowska uit, “Vandaar dat we bij het indelen van ‘het schaakbord’ dat de gevel uiteindelijk is, de afstanden tussen de naden en platen zo hebben bestudeerd, dat we zo efficiënt mogelijk zouden kunnen omgaan met de standaardafmetingen en toch zo creatief mogelijk konden blijven. Ook daarbij heeft de technische dienst van VMZINC ons enorm goed geholpen. Door heel wat tekeningen en 1-op-1-maquettes voor ons te maken en ons heel goed te helpen bij de technische detaillering van de moeilijkere details zoals de strakke aansluiting van de gevelbekleding aan de houten kozijnen, en de losse lamellen in de gevel die ook in zink zijn uitgevoerd.” 

“En alles is perfect uitgevoerd door Bouwmetaal Tubbergen”, gaat Rick Brugging verder. “Een Zinkmeester, lid van de Nederlandse gilde van zinkwerkers. We wisten dus wel dat zij de technische expertise hadden om gevels perfect te bekleden met zink, maar met zo’n volledig nieuwe techniek weet je natuurlijk nooit. Ook hier zijn de mensen van VMZINC zeer goed tussengekomen door heel veel uitleg en technische ondersteuning te geven, door een maquette te tonen… Precies hierdoor is het resultaat exact zoals gevraagd: een fantastisch mooie gevel dankzij een fantastisch goede samenwerking tussen ons als architecten, de mensen van VMZINC en de zinkplaatser.”