Jan Wouters (foto) en Wouter Gehre: Omgaan met labels in sociale huisvesting

(GvA 20/10/2015: “Wat moeten we aanvangen met onze afgeleefde woontorens?” en dS 19/10/2015 “We doen de gordijnen dicht om die lelijke torens niet te zien”.)

Als grootste sociale huisvestingsmaatschappij (SHM) in Antwerpen met ongeveer 18.000 woningen voelen we ons rechtstreeks aangesproken door het huidige debat, niet in het minst omdat alle wijken waarnaar verwezen wordt tot ons patrimonium behoren. En het zijn altijd de concentratiewijken waar iedereen naar kijkt, woonwijken die grotendeels na WO II ontstaan zijn om de grote woonnood op te vangen en er mee voor gezorgd hebben dat de stadsvlucht een halte werd toegeroepen. Woonwijken die al jaren niet meer gebouwd worden, omdat we voor inbreidingsprojecten kiezen waarbij sociale huisvesting onopvallend opgaat in de stad en er niet fysiek los van staat. Maar dat neemt natuurlijk ons verleden en de architecturale erfenis niet weg. Wat zestig jaar geleden als hypermodern en innoverend werd beschouwd, krijgt vandaag de labels verouderd, afgeleefd, afbreken, vervangen. Tegelijk hangen aan veel van die complexen ook de labels waardevol, erfgoed, koesteren, beschermen.

Woonkwaliteit bewaken

Als SHM maken we dagelijks keuzes over ons patrimonium. We laten ons daarbij in de eerste plaats leiden door wie er in onze gebouwen woont. Onze huurders zijn heel verschillend, maar hebben een gemeenschappelijke noemer: ze hebben nood aan een betaalbare woning die voldoet aan alle hedendaagse kwaliteitsnormen. Dat is onze verantwoordelijkheid en daarom investeren we continu in ons patrimonium. Maar daarbij kunnen we niet, zoals de privésector, snel zelf beslissingen nemen. Sociale huisvesting is een Vlaamse bevoegdheid waar heel wat administratie en reglementering bij komt kijken. Terecht, want de woonkwaliteit moet bewaakt blijven, maar dat heeft natuurlijk gevolgen voor de snelheid van het beslissingsproces. Daarnaast bevordert het feit dat 1/3 van ons patrimonium op de lijst van waardevol erfgoed staat niet onze daadkracht, vooral omdat het label erfgoed vaak (te vaak?) wordt gegeven op basis van de façade die erfgoeddiensten zien, zonder te kijken naar de implicaties van hun beslissing voor de woonkwaliteit van de gebouwen en de financiële gevolgen voor de eigenaar en (sociale) huurder. Maar ondanks al die wetten en praktische bezwaren slagen we er goed in om een evenwicht te vinden waarbij onze huurders het meeste gebaat zijn.

Vernieuwing op de rails

Woonhaven is trouwens volop bezig met de vernieuwing van haar verouderde patrimonium.   Momenteel zijn er een veertigtal projecten lopende – waarvan twintig in uitvoering – met binnen enkele jaren 1000 vernieuwde of nieuwe woningen als resultaat. Bij al die projecten wordt steeds vertrokken vanuit het principe : renovatie waar het kan, vervangbouw waar het moet. In de wijk Luchtbal staat die vernieuwing trouwens al volledig op de rails: de Venezuelatorens van architect Hugo Van Kuyck worden met veel respect voor de erfgoedwaarde gerenoveerd en verschillende kwalitatieve vervang- en nieuwbouwprojecten zijn in uitvoering of liggen op de tekentafel.  Voor al die projecten wordt de ontwerper op een zorgvuldige manier geselecteerd, waardoor we samenwerken met gedegen architectenbureaus zoals POLO architects, Collectief Noord, B-architecten en De Nijl Architecten.

Maar ook de andere genoemde buurten zijn volop in transformatie. Zo startte op Linkeroever de vervangbouw van de 400 oudste woningen binnen een uitgekiende bouwblokstudie. In de Arenawijk in Deurne wil Woonhaven al jaren starten met de hoogdringende vernieuwing van de gebouwen, maar wordt hierin geblokkeerd omdat een beslissing ten gevolge het spanningsveld tussen woningkwaliteit en de erfgoedwaarde uitblijft. Bij al deze projecten moeten we rekening houden met de middelen die we hebben, middelen die we optimaal willen inzetten om een goede woonkwaliteit te creëren en waarbij we steeds streven naar een betere ruimtelijke ordening die past binnen onze hedendaagse samenleving.

‘Grondoppervlakte is schaars en kostbaar’

Vandaag is de sociale huisvestingssector nog steeds de belangrijkste kwaliteitsgarantie voor goede en betaalbare woningen in Vlaanderen. Onze belangrijkste bron van inkomsten zijn de huurgelden die berekend worden op basis van het gezinsinkomen. In grootsteden liggen die inkomens echter lager dan in de rest van Vlaanderen, waardoor het Vlaams financieringsmodel ontoereikend is voor SHM’s zoals Woonhaven. We pleiten niet voor een verhoging van de huur voor onze huurders, maar voor compensaties voor de maatschappijen zelf. Anders wordt onze publieke opdracht die we zo hard koesteren onhoudbaar. De vraag naar goede en betaalbare huisvesting blijft echter zeer groot. En ook net daarom mogen we niet te lichtzinnig sociale hoogbouw supprimeren. Een gebouw zoals Ernest Claesstraat 10-16, in de volksmond bekend als de ‘Chicagobuilding’, huisvest 198 gezinnen. Om zo’n grote groep te huisvesten in laagbouw heb je veel meer grondoppervlakte nodig. En dat is schaars en kostbaar, zeker in een stad zoals Antwerpen.

Samen nadenken

We zijn als sector bijzonder gecharmeerd door de verhoogde belangstelling voor ons werkgebied. We zijn er ook van overtuigd dat we vanuit onze expertise en knowhow een waardevolle aanvulling kunnen zijn bij alle debatten, publiek of in besloten kring. Laat ons dus samen nadenken over de toekomst van onze woonwijken en laat ons vooral niet vergeten het belang van de bewoners altijd op de eerste plaats te blijven zetten.

Wouter Gehre (algemeen directeur Woonhaven Antwerpen)

Jan Wouters (diensthoofd architectuur Woonhaven Antwerpen)