Belgian Architects United (BAU) is een nieuw initiatief van jonge architectuurwerkers die zich inzetten voor de verbetering van de werkomstandigheden in de sector. Ze wensen een brug te slaan tussen de voornamelijk jonge (stagiair-)architecten en de verschillende bevoegde instanties, beroepsverenigingen, de Orde van Architecten etc. De ambitie is om duurzame verandering teweeg te brengen en de stem te laten horen van de grote groep ondervertegenwoordigde jonge architecten. In een eerste schrijven kaart BAU een van de deelproblemen aan die de sector al jaren teistert: de ongezonde wedstrijdcultuur.
Belgium Architects United is een initiatief van Alexander De Mont, Rebecca Ackaert, Elisabeth DeClercq, Veronica Aguirre, Ward Van Hemeledonck en Pierre Jadoul. Ze willen een makkelijk te bereiken aanspreekpunt vormen dat de stem kan vertolken van één van de meest benadeelde groepen in onze architectuurwereld. Momenteel schrijven ze aan een charter dat hun doelstellingen zal samenvatten en waarvoor ze gedragenheid zullen zoeken binnen de sector.
Recent verstuurden ze een eerste brief naar de bevoegde politici om de aandacht te vestigen op de ongezonde wedstrijdcultuur binnen de sector. Met deze brief wil BAU duidelijk maken dat verandering niet langer op zich mag laten wachten en dat het probleem niet aan de kant geschoven kan worden.
Hieronder kun je de brief integraal lezen:
Geachte,
Wij zijn een coalitie van jonge architecten die ons naar aanleiding van de recente heisa rond de Orde van Architecten hebben verenigd om te streven naar een gezondere architectuurcultuur, in het bijzonder voor de meest benadeelde klasse, de jonge (stagiair-)architect. Op 6 oktober hebben wij een open brief geschreven, op één dag tijd door meer dan 1000 mede-architectuurwerkers laten ondertekenen, laten publiceren in De Standaard en aan de voogdijminister Clarinval bezorgd. Sindsdien staan wij in contact met de beroepsorganisaties in onze sector, de bouwmeesters, en zijn wij ook op gesprek uitgenodigd bij de Orde van Architecten om de nodige veranderingen te realiseren. Binnenkort brengen wij ons charter uit waarin de omschrijving van onze doelstellingen wordt verduidelijkt. Vanuit politieke hoek blijft de reactie echter beperkt, daarom hadden wij graag deze kans benut om u alvast van een deelaspect van deze problematiek op de hoogte te stellen, in de hoop dat u hiermee aan de slag kan gaan.
Graag hadden we daarom bij u het volgende aangekaart in verband met de huidige wedstrijdcultuur in de architectuursector in Vlaanderen en bij uitbreiding België. Kort gesteld: deze is uitermate nefast, zowel voor de architect, voor de aanbestedende dienst als voor de kwaliteit van architectuur op de langere termijn en daarmee ook de burger. Hieronder lijsten wij kort op waarop wij deze conclusie baseren. In bijlage vindt u onze hoofdbronnen terug.
Het is in Vlaanderen gebruikelijk om voor grote opdrachten en overheidsopdrachten architectuurwedstrijden uit te schrijven. Dit zou de kwaliteit van de ingeleverde ontwerpen moeten verhogen en een eerlijke opstap bieden voor kleine bureaus die hun naam in de sector wensen te maken. Wegens grove gebreken in hoe deze wedstrijden worden georganiseerd en beoordeeld, merken we in de praktijk echter dat dit leidt tot een onverminderde race-to-the-bottom en bijgevolg een gedoogde cultuur van sociale uitbuiting.
In Vlaanderen tellen erelonen als een groot percentage (vaak tot 40%) van de gunningscriteria mee. Ook hangt er een zeer competitieve sfeer van een teveel aan jonge bureaus die meedingen voor dezelfde middelgrote projecten. Daarom is het ondertussen de gewoonte om in te schrijven aan een veel te laag ereloon, om een wedstrijd te kunnen binnenhalen, een portfolio op te kunnen bouwen en de toekomst van het bureau te kunnen verzekeren in dit onzekere en zeer competitieve milieu. De risico’s van deze financiële gok, vallen steeds opnieuw op jonge architecten(-stagiairs) terecht, die als naïeve werkkrachten systematisch onderbetaald worden voor het werk dat ze doen.
“Uit onderzoek blijkt dat architectenbureaus die deelnemen aan wedstrijden hier jaarlijks 5 tot 15% van hun omzet aan spenderen met het risico op het einde van de rit geen enkele wedstrijd binnen te halen. Dat is een collectieve welvaartsvernietiging die de rentabiliteit in de sector doet dalen en die eveneens de lage vergoeding van stagiaires in de hand werkt, want bureaus die aan veel wedstrijden deelnemen draaien vaak voor een groot deel op stagiaires, zegt Steven Lannoo. NAV ijvert al jaren voor minder zware procedures en een biedverdoeding van de opdrachtgevers voor het maken van een ontwerp”
Uit het artikel “Lage vergoeding stagiaires-architecten besmet de hele sector” op website NAV naar aanleiding van de verkiezingen van de Orde van Architecten - 29 september 2023
Om deze uitbuiting in enkele cijfers te duiden:
Op 12 september 2023 deed ‘Dear Architects’ een studie naar het loon van jonge architecten, omdat de Orde van Architecten zelf niet over deze cijfers beschikt. 236 architectuurwerkers gaven hun WASL door via een onderzoek op Instagram. 155 van de respondenten waren jonger dan 30 jaar. Als je weet dat er 1712 architecten onder de 30 jaar ingeschreven zijn bij de Orde van architecten, kun je de grootte van de steekproef op zijn minst significant noemen. Als zelfstandige moet je 21,03 euro per gewerkt uur verdienen om een vergelijkend maandloon te realiseren dat hoger is dan het gewaarborgd minimuminkomen (GGMMI). 51% van de respondenten jonger dan 26 jaar verdient minder dan 21,03 euro.
In een andere bevraging met 312 respondenten is ook naar boven gekomen dat 90% als freelancer werkt terwijl maar 31% daar bewust voor kiest. Dit impliceert een grote graad van schijnzelfstandigheid, één van de manieren waardoor jonge architecten aan een hongerloon tewerkgesteld kunnen worden. Daarbij kunnen ze ook steeds op staande voet ontslagen worden en genieten ze geen sociale bescherming.
Volgens een Europees Onderzoek uit 2020 voor de Architect’s Council of Europe (Mirza & Nacey Research), blijkt dan ook dat België op dat vlak de slechtste uit de klas is, met een grote uitval van architecten tot gevolg. Slechts 16% van de bevraagde architecten verwacht het beroep uit te oefenen tot zijn pensioen. Op de voorlaatste plaats staat Polen met 27%. Landen als Hongarije en Slovenië leiden dan weer met respectievelijk 68 en 54%.
Hoe het beter kan, is complex en op zich is het ook maar een deeltje in het grotere vraagstuk over de financiële en sociale instabiliteit in de hele architectuursector. Desalniettemin zijn er hierover doorheen de jaren door belangrijke stemmen al heel wat constructieve suggesties gedaan. Brussels Bouwmeester Kristiaan Borret lanceerde onlangs nog zijn ‘10 punten van BMA voor een goede wedstrijd’. De belangrijkste beroepsorganisatie voor architecten NAV, die een kwart van alle Vlaamse architecten vertegenwoordigt, publiceerde in 2016 zijn ‘10 aanbevelingen voor een succesvolle organisatie van architectuuropdrachten in de private en publieke sector’. Ook in het buitenland zijn er succesvolle veranderingen gekomen, zoals de ‘Gewogen Benchmarkmethode’ in Duitsland. Toch merken we dat, ondanks het feit dat iedereen het erover eens is, er nog maar weinig is veranderd.
Daarom vragen we u vandaag deze problematiek op de politieke agenda te zetten zodat er ook vanuit de overheid een krachtig signaal komt dat deze slopende concurrentiestrijd niet langer houdbaar is voor de architectuursector in België. Het is duidelijk dat het kader hiervoor op korte termijn dient te veranderen. Bovengenoemde punten kunnen hiervoor een inspiratie zijn. Alvast bedankt voor uw antwoord.
Hoogachtend,
BAU
Belgian Architects United
Alexander De Mont, Rebecca Ackaert, Elisabeth De Clercq, Veronica Aguirre, Ward Van Hemeledonck, Pierre Jadoul
Een selectie van onze bronnen:
https://deararchitects.be/wasl
https://bma.brussels/app/uploads/2023/10/10-PUNTEN-BMA-NL.pdf
https://architectuurincompetitie.be/site/assets/img/content/terugblik-home/handvest.pdf
Gerelateerde artikels
Gerelateerde dossiers
Onze partners