Kinder- en geestelijke gezondheidszorg ziekenhuis: een speels en positief ontwerpconcept

In 1974 werd De Korbeel erkend als het eerste kinder- en jeugdpsychiatrische ziekenhuis in Vlaanderen. Sindsdien is het centrum een begrip in de psychiatrische zorg. In 2007 opende De Patio haar deuren, de eerste en enige forensisch jeugdpsychiatrische afdeling in West-Vlaanderen.

Olivier Peene, de algemeen directeur van PZ H. Familie, zegt: “Het aanbod aan behandelingen is in de loop van de jaren gegroeid. Een groter gebouw was dan ook de enige optie. De werkzaamheden voor het nieuwe psychiatrische ziekenhuis gingen in juni 2020 van start en het gebouw werd eind september 2022 in gebruik genomen. Een heuglijk moment, niet alleen voor de kinderen en jongeren, ook voor het personeel.”

Samen met het aangrenzende Psychiatrisch Ziekenhuis H. Familie, dat in 1950 het licht zag, vormt de nieuwbouw een centraal gelegen campus met een gespecialiseerd aanbod voor kinderen, jongeren én volwassenen die nood hebben aan psychische zorg. Naast een langer verblijf in het ziekenhuis kunnen kinderen en jongeren ook voor dagtherapie terecht in De Korbeel. Dankzij dit brede en gespecialiseerde zorgaanbod kan ieder kind of iedere jongere met psychische moeilijkheden (zoals autisme, depressie, psychose ...) een behandeling krijgen in De Korbeel. De Patio behandelt kinderen en jongeren tussen 12 en 18 jaar met een psychische aandoening die onder toezicht van de jeugdrechter staan.

Het nieuwe psychiatrische ziekenhuis voor kinderen en jongeren ligt op een historisch belangrijke plek in Kortrijk, waar Vlaanderen en Frankrijk in 1302 de Guldensporenslag uitvochten. Het perceel is verbonden met het stadscentrum en met het historische Groeningepark. In tegenstelling tot vroeger, toen de kinderpsychiatrie uit het zicht werd gehouden, is het nieuwe gebouw volledig geïntegreerd in het stadsbeeld van Kortrijk.

Positieve bijdrage aan gemeenschap, omgeving en milieu

Voor een optimale integratie van het project in de lokale omgeving en het stadsleven werd de locatie van het nieuwe gebouw gekozen in nauw overleg met de stad Kortrijk. Wout Maddens, de schepen van Bouwen, Wonen en Stadsvernieuwingsprojecten, beaamt: “Rond de nieuwe gebouwen van De Korbeel en De Patio is er nu veel meer groene ruimte dan vroeger, toen de Sint-Jozefschool er nog stond. Het Groeningepark is groter, en er is nu een openbare doorgang voor fietsers en voetgangers langs de Langemeersstraat. Dankzij de uitstekende architectuur gaat het psychiatrische ziekenhuis mooi op in het straatbeeld en het parklandschap.”

Het ziekenhuis is ontworpen als een grootschalig infrastructuurproject voor kleinschalige gezondheidszorg. Dat contrasteert met de institutionele bouwstijl uit het verleden. Het ontwerpteam van VK kwam met een concept van verbonden woningen met binnentuin: drie rijwoningen aan de Langemeersstraat, met tussenliggende tuinen en een stadsmuur, en twee dieper gelegen huizen in het park, elk met een omsloten tuin. Een centrale straat verbindt de vijf woningen en vormt zo een zorgstraat voor de zorgverlener en een speelstraat voor de jeugd. Het opzet was kleinschalige zorg bieden aan kwetsbare jongeren in een grotere zorgcontext, ingebed in een nog grotere stedelijke omgeving. De speelstraat verbindt alle afdelingen fysiek met elkaar. Zo kunnen de zorgverleners snel ingrijpen in crisissituaties.

Bert Scheirlynck, senior architect bij VK architects+engineers, stelt: “De gebouwen met verschillende hoogtes en de muren rondom de binnentuinen maken het geheel levendig. De tuinen fleuren de doorgang op en benadrukken het groene karakter van het project binnen het stadsbeeld. Het is een structuur op maat van de gebruiker, maar met een knipoog naar de omgeving.”

Diensten en technologische innovatie die met hun tijd meegaan

Om toezicht, veiligheid en functionaliteit te garanderen, liggen alle slaapkamers en therapiezalen op dezelfde verdieping. Zo hebben de architecten kleinschalige, maar huiselijke individuele wooneenheden gecreëerd. Elke woongroep is uitgerust met een eigen leefruimte, slaapkamers, een badkamer en ondersteunende functies. Daarnaast heeft elke woongroep zijn eigen binnentuin, speciaal ontworpen voor de leeftijdscategorie. Zo is er voor de jongere kinderen een zandbak, een hinkelspel en een schommel. De wat oudere kinderen kunnen zich buiten uitleven op de fitnesstoestellen en aan de basketbalring. Comfortkamers en kleine individuele zithoekjes geven elke woongroep een apart accent. De verschillende woongroepen geven uit op een gemeenschappelijke ‘speelstraat’ met gedeelde functies.

Mieke Demeestere, de directeur patiëntenzorg, beaamt: “Hiermee willen we het positieve effect van de natuur op zowel de lichamelijke als de geestelijke gezondheid volop benutten. In vaktermen omschrijven we dat als een 'helende omgeving'. Bovendien biedt de binnentuin bij elke woongroep de kinderen en jongeren een plek om tot rust te komen bij oplopende spanningen of als een situatie uit de hand dreigt te lopen."

In het ontwerp staat de speelstraat centraal als verbindingsruimte. Het is een brede, open ruimte die de benedenverdiepingen in het daglicht doet baden. Er is ook een open trap met leuningen voor verschillende leeftijden en een hoogwaardige afwerking in warme tinten en materialen. De muren staan in een hoekopstelling. Zo geeft elke woonruimte uitzicht op het leven en de activiteit in de speelstraat. Op de eerste verdieping verbinden dezelfde speelstraat en een open trap in de ruimte de therapiezalen met elkaar. De klaslokalen, creatieve ruimtes en een sporthal bevinden zich ook op deze verdieping, als hogere volumes.

Het architectenteam heeft de nodige aandacht besteed aan de technische veiligheidsaspecten. Dankzij locatietracking en een alarmknop krijgt het zorgpersoneel onmiddellijk een melding en weet het in welke woning en op welke verdieping het moet ingrijpen. Bovendien sluit het uitgebreide domoticasysteem automatisch de deuren zodra iemand een deur opent. Dat is vooral in de forensische en crisiseenheden belangrijk.

Een ontwerp voor genezing en herstel

Speelsheid loopt als een rode draad door het concept en de beeldtaal. De witte baksteen verwijst op eigentijdse wijze naar de oorspronkelijke witte rijtjeshuizen in de straat en in de stad. Het eindresultaat is sober maar expressief en kindvriendelijk, met groene, geglazuurde bakstenen als accenten in de witte gevels, rode klinkers voor de grillige voetpaden en vierkante straattegels. Speels geplaatste ramen bieden vanuit alle ruimtes contact met de tuinen en het groen in het park. Elke eenheid heeft tuinmuren met een andere hoogte. Zo genieten alle patiënten van een veilige woonruimte op maat van hun leeftijd en dynamiek.

Vier monumentale kunstwerken pronken langs de nieuwe openbare doorgang tussen de Langemeersstraat en het Groeningepark. De beeldhouwwerken zijn strak geometrisch, met een subtiel evenwicht tussen vlakken en volumes. Elk hebben ze hun eigen karakter. Het ene doet gesloten aan, het andere eerder landschappelijk of verheven. Kunstenaar Henk Delabie zegt hierover: “De kleurrijke architecturale sculpturen zijn bedoeld als ontmoetingsplaatsen. Je kunt erop zitten, liggen en leunen. Ze nodigen je uit om op te gaan in het beeldhouwwerk. Ze prikkelen de voorbijganger door zowel de kleur, de vorm en de verhoudingen als het glanzende, tactiele oppervlak.”

Ook een knipoog naar de gesloopte school ontbreekt niet. De glascreaties van kunstenaar Maurits Nevens geven de glazen wanden op de eerste verdieping een aparte toets en de oorspronkelijke eerste steen van de oude school is in de gevel verwerkt.

Al deze elementen beantwoorden aan het verzoek van Groep Zorg H. Familie om een omgeving te ontwerpen die het genezingsproces ondersteunt. Esthetiek en gezelligheid staan voorop, terwijl robuuste materialen het geheel de nodige stabiliteit geven.

Oog voor mens, maatschappij, economie en milieu

Het kinder- en jeugdpsychiatrisch ziekenhuis kwam tot stand dankzij een nauwe samenwerking tussen het team van (binnenhuis)architecten en ingenieurs van VK, de directie van de Groep Zorg en de stad Kortrijk en haar Beeldkwaliteitskamer. Die intensieve samenwerking heeft het gebouw naar een bijzonder hoog niveau getild op het gebied van architectuur, interieurdesign, technologie en integratie in het stadsbeeld.

Een participatieve aanpak stond centraal bij het project. Zo waren er wekelijkse overlegsessies waarin elk concept met de gebruikers werd getest, naast studiebezoeken aan referentieprojecten. Ook de Beeldkwaliteitskamer is vanaf dag één bij het ontwerpproces betrokken.

Een zorggebouw is geen eiland in de stad; het maakt er deel van uit. Het nieuwe gebouw pronkt trots in het straatbeeld. De speelse, opbeurende sporthal op de eerste verdieping, de nieuwe fiets- en voetgangersdoorgang die het parklandschap accentueert, de tuinmuren die veiligheid en sociaal contact in balans brengen, de fantasierijke beeldtaal, de kindvriendelijke afwerking, kleurrijke kunstwerken die uitnodigen tot verpozen ... Stuk voor stuk belichamen deze voorbeelden en symbolen onze positieve ontwerpaanpak om de geestelijke zorg in Vlaanderen uit de taboesfeer te halen.

Kristof Vankeirsbilck, de algemeen directeur van Groep Zorg H. Familie vzw), zegt: "Met deze nieuwbouw doen we een belangrijke investering voor ons ziekenhuis en leggen we de basis voor de verdere professionele ondersteuning van kinderen en jongeren die het psychisch zwaar hebben. De nieuwe infrastructuur biedt niet alleen meer ruimte en comfort, maar maakt ook een efficiënte werking mogelijk. Groep Zorg H. Familie plant voor de komende jaren veel soortgelijke projecten. We willen ook de infrastructuur moderniseren en nieuwe concepten uitwerken voor onze ouderenzorg. De zorgsector evolueert en we hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid om de juiste keuzes te maken voor de toekomst.”