KMSKA: ingenieuze inbreiding creëert twee museumwerelden in één

Het KMSKA is het grootste kunsthistorisch museum van Vlaanderen. Het werd opgericht in 1810 en is gevestigd in een statig negentiende-eeuws gebouw, ontworpen door Jean-Jacques Winders en Frans Van Dijk. Het KMSKA beheert een topcollectie beeldende kunst uit de Zuidelijke Nederlanden die maar liefst zeven eeuwen overspant (14^de tot en met 20^ste eeuw), aangevuld met internationale topstukken. Om deze artistieke rijkdom toegankelijk te maken voor een breed publiek, de grandeur van het historische gebouw in ere te herstellen en van het KSMKA definitief een museum van Europese topklasse te maken, had het nood aan een grondige opknapbeurt. In 2004 werd het Nederlandse KAAN Architecten aangesteld om een ambitieus masterplan uit te werken voor een totaalrenovatie en uitbreiding. Zeven jaar later startten de werkzaamheden, die gespreid over een periode van tien jaar werden uitgevoerd.

Drie grote fases

De vernieuwing van het KMSKA werd opgedeeld in drie grote fases. Allereerst is er een intern museumdepot met een hypermoderne klimaatregeling gebouwd om de waardevolle collectie – bestaande uit zo’n 8400 kunstobjecten, waaronder enkele kolossale altaarstukken van Rubens – veilig te kunnen bewaren. Zo kon tegelijk ook de originele looproute uit 1890 hersteld worden, waarmee er een einde kwam aan de ruimtelijke versnippering die in de loop der jaren was ontstaan.

Vervolgens is de exporuimte op ingenieuze wijze uitgebreid: niet door middel van een annex buiten het oorspronkelijke museumgebouw, maar via een gedurfde inbreiding in de vorm van tien hedendaagse zalen, die geïntegreerd werden in vier gestripte patio’s en die dus niet zichtbaar zijn van buitenaf. Zo ontstond er ‘een kunstzinnige legoblok in een negentiende-eeuws schil’, zoals het KMSKA het zelf omschrijft. Hoewel asymmetrie regeert in de nieuwe museumzalen en hoogte, volume en lichtinval er sterk variëren (onder meer dankzij 198 driehoekige 3D-dakkoepels), blijft de symmetrie van het oorspronkelijke gebouw intact. Het nieuwe museumgedeelte is niet te zien vanuit het oude en andersom. De bezoekers zullen dus twee verschillende werelden in één aantreffen. Kers op de taart is de majestueuze ‘stairway to heaven’, die de nieuwe zalen op de eerste verdieping en het bovenste niveau met elkaar verbindt door een hoogteverschil van 22 meter te overbruggen.

Ook de renovatie en restauratie van het historische museumgedeelte viel onder fase 2. Het aanwezige asbest werd verwijderd, het historisch pleisterwerk, het schrijnwerk en de parketvloeren werden zorgvuldig opgeknapt, de beschadigde sierlijsten zijn hersteld naar oorspronkelijk model (inclusief gouddecoratie in de Rubens- en de van Dyck-zaal), de muurtinten van de tentoonstellingszalen zijn gekozen in functie van de ruimte (van Pompejaans rood tot olijfgroen), de technieken en de klimaatinstallatie kregen een broodnodige upgrade, de gevels zijn minutieus gerestaureerd (inclusief gevelsculpturen en friezen) … Bovendien is er in de inkomzone een nieuwe kunstmozaïek gerealiseerd, naar een ontwerp van Marie Zolamian en naar analogie met de fraaie mozaïekvloeren elders in het museum. Dit ‘welkomsttapijt’ bestrijkt 76 m² en bestaat uit 600.000 blokjes die handmatig zijn aangebracht. Tot slot werden in de derde en laatste fase de scenografie, de museumtuin, de kantoorzone en de monumentale ‘De Keyserzaal’ op punt gesteld. Ook de uitzonderlijke kunstcollectie kreeg een volledige facelift met meer dan 650 extra kunstwerken (zowel eigen objecten als langdurige bruiklenen).

1 miljoen kilo staal

In bouwkundig opzicht was de renovatie en uitbreiding van het KMSKA een waar huzarenstuk. Een van de blikvangers is zonder twijfel de draagstructuur van de inbreiding, die uit 1 miljoen kilogram S355-staal bestaat. Een doordachte keuze, aangezien er nood was aan een lichte constructie die de ondergrond en de funderingen niet extra zou belasten. De staalstructuur is hoofdzakelijk opgebouwd uit HEB- en kokerprofielen met boutverbindingen. Het staal is roestwerend behandeld en gecoat met een brandvertragende pasta. Alle elementen zijn gemonteerd met behulp van een torenkraan en valharnassen. Opvallend is dat de staalstructuur enkel zichtbaar is in de twee techniektorens. Voor het overige is hij verborgen achter gipskartonwanden. Het staal is dus enkel een blikvanger in de figuurlijke zin van het woord.

Een andere eyecatcher, die daarentegen wel prominent in het oog springt, is de ‘stairway to heaven’. Deze monumentale trap is 37 lopende meter lang en telt 103 treden, waaronder vijf tussenplateaus. De treden bestaan uit wit gepolijst prefabbeton en steunen op omvangrijke stalen kokers. Niet enkel in artistiek, maar ook in architecturaal en bouwkundig opzicht is er aan blikvangers dus geen gebrek!