Kris Blykers (a-tract architecture): “De circulaire cirkel groeit”

Circulair bouwen, gebouwen als een grondstoffenbank of circulaire economie, het zijn nog maar recente begrippen. Zowel aan de vraag- als aan de aanbodzijde wordt er nog volop geleerd en geëxperimenteerd. Er worden nieuwe paden verkend en bewandeld, weg van de lineaire economie en take-make-dispose. “We hebben nog een hele weg te gaan, maar de circulaire cirkel is zeker aan het groeien”, aldus Kris Blykers.

Het begrip circulair bouwen zoekt zijn weg in de sector. Zitten we nog steeds in een fase waarin we het concept moeten duiden?

Kris Blykers: “Absoluut. Ik zit in de cirkel en heb de indruk dat het stilaan ingeburgerd geraakt. Tot ik mij buiten de cirkel begeef en besef dat het grote publiek nog niet mee is. Circulair bouwen is een heel ruim begrip en niet in één statement te definiëren. Wat is het verschil met duurzaamheid of met cradle to cradle? Die vraag krijg ik vaak. Circulair bouwen gaat vooral veel breder. Zoals bijvoorbeeld een dienst aanbieden in plaats van een product. Het gaat verder dan materialen.”

Is het een filosofie?

“Eerder een businessmodel. Je denkt vanuit een tweede leven voor een gebouw. En dat begint met een structuur die 75 tot 100 jaar meegaat, of een structuur die demonteerbaar is. En het gaat verder met bijvoorbeeld delen van functies en voorzieningen met naastliggende bedrijven..”
 

“Circulair bouwen zal weldra een (rand)voorwaarde of criterium worden in openbare aanbestedingen.” – Kris Blykers

Bestaat dé circulaire manier van bouwen al of is er ook binnen de cirkel nog veel onduidelijkheid?

“Naar een ideaal circulair bouwmodel is het zoeken, maar een discussie zou ik het niet noemen. Momenteel worden er vooral tegenstrijdigheden gedetecteerd. Ik ben bijvoorbeeld voorstander van een lichte constructie, met minder materiaal en dus een kleinere ecologische voetafdruk. Maar tegelijkertijd hoor ik stemmen die vragen om gebouwen net zwaar genoeg te maken om de koelvraag te beperken. Die tegenstrijdigheden maken het niet gemakkelijk.”

Maar u bent er wel van overtuigd dat circulair bouwen de toekomst is?

“Zeker en vast. Circulair bouwen zal weldra een (rand)voorwaarde of criterium worden in openbare aanbestedingen. Men is momenteel heel sterk aan het onderzoeken hoe men dat criterium het best beoordeelt. Maar het is een kwestie van tijd voordat de overheid flexibiliteit als voorwaarde opneemt en dan zal het ongetwijfeld ook hoog op de agenda van de architectenbureaus staan. Welke richting het zal uitgaan, weten we nog niet. Zoals gezegd, circulair bouwen is heel breed. Het gaat over materialen, de energiekringloop, diensten in plaats van producten, het delen van ruimtes, biobased materialen,… De vraag is in welk domein de succesfactor ligt. Circulair bouwen zal vooral een hoge vlucht nemen als de (grote) fabrikanten met circulaire materialen op de markt komen. Zodra de fabrikanten beseffen dat circulair bouwen de toekomst is, gaan ze er als de kippen bij zijn. En dat kan een trigger zijn voor de hele sector.”
 

Hoe kwam a-tract architecture in contact met circulair bouwen?

“We zijn altijd intensief met materialen bezig geweest, maar het ontwerpen van de hal voor Machiels Buildings Solutions (MBS) in Beringen, negen jaar geleden,  was zeker een katalysator. Met ‘closing the circle’ als baseline wilde MBS een nieuwe hal met kantoren die volledig aan dat principe voldoet. Daarom gingen we voor een dak vol zonnepanelen en werd de energiekringloop meer dan gesloten. De site bevindt zich aan het Albertkanaal en afvalwater lozen was geen optie, er lag niet eens een rioleringsnet. Daarom werd ook de waterkringloop volledig gesloten.”
 

“Circulair bouwen zal vooral een hoge vlucht nemen als de (grote) fabrikanten met circulaire materialen op de markt komen.” – Kris Blykers

Welke andere circulaire ingrepen hebben jullie in dat project toegepast?

“De hal werd zo flexibel mogelijk aangepakt, met grote overspanningen van 18 op 18 meter en een vrije hoogte van 10 meter, ook al voldeed 6 meter ruimschoots voor het productieproces. We ontwierpen ook een 200 meter lange los- en laadkade met initieel maar 4 dockshelters, zodat een eventuele uitbreiding met nog tientallen dockshelters mogelijk was. We hebben het circulaire karakter dan verder uitgediept door tweedehandscontainers tot kantoren om te bouwen en ook voor het interieur werd met gerecycleerde materialen gewerkt. Het feit dat MBS zelf vragende partij was om het op die manier aan te pakken, was een godsgeschenk.”

Is circulair bouwen sindsdien een aparte tak binnen a-tract architecture?

“Machiels was een pièce unique. Het is niet zo dat we sindsdien niets anders doen, maar het heeft ons wel warm gemaakt. Drie jaar geleden wonnen we de wedstrijd voor de bouw van de Lab2Fab cleantech bedrijfshal in Houthalen, naast Greenville. De wedstrijd stelde uitdrukkelijk dat Ovam het ontwerp zou screenen op basis van hun principes voor veranderingsgericht bouwen. En die analyse heeft gezorgd voor een betere versie van ons oorspronkelijke ontwerp. We hebben de voorbije jaren een aantal circulaire projecten afgerond, maar ik wil die absoluut niet catalogeren als voorbeeldprojecten. Noem het liever leergeldprojecten. We hebben dingen uitgeprobeerd. Sommige dingen lukten prima, andere zaken helemaal niet. Omwille van de kostprijs, een foute redenering, achterlopende normeringen, het gebrek aan materialen op de markt,…”

Hoe zit circulair bouwen dan verweven in jullie werkwijze?

“Een aantal zaken nemen we altijd mee. En dan kom ik automatisch weer bij flexibiliteit terecht. De klanten merken dat ze daarmee winst kunnen boeken. Soms duurt het geen twee seconden om hen te overtuigen, maar het is zeker niet altijd evident. En het draait uiteindelijk altijd om de kostprijs. Je moet met economische argumenten komen of het verhaal stopt. Circulair bouwen en korte termijn denken kan je niet in eenzelfde zin gebruiken. Twintig jaar geleden liet de CEO van een groot installatiebedrijf  langs de E313 een kantoorgebouw met magazijn bouwen. De nieuwe CEO wil nu beide gebouwen met de helft uitbreiden. Nu blijkt dat de dakplaat en funderingen oorspronkelijk moedwillig sterk genoeg gebouwd zijn om in de hoogte te kunnen uitbreiden. Dan kan je alleen maar in de handen klappen en dankbaar zijn dat een CEO 20 jaar geleden de juiste denkoefening heeft gemaakt.”
 

“Het draait uiteindelijk altijd om de kostprijs. Je moet met economische argumenten komen of het verhaal stopt.” – Kris Blykers

Naast meevallers kom je in het circulaire verhaal ongetwijfeld ook een reeks obstakels tegen?

“Dat is onvermijdelijk. Zo kijk ik bijvoorbeeld al uit naar de dag waarop ik zie dat bij de sloop van een gebouw eerst de dakpannen worden gerecupereerd om elders te gebruiken. Ik sprak hierover met een sloper, maar het proces blijkt gewoon nog te duur. De pannen afhalen, met alle veiligheidsvoorzieningen die erbij horen, controleren, schoonmaken, stockeren in afwachting en opnieuw plaatsen. Zolang nieuwe materialen en storten zo goedkoop zijn, zal het nooit lukken. Ik begrijp die sloper.”
 

Hoe belangrijk is herbestemming in het circulaire verhaal?

“Herbestemmen is zonder twijfel de kortste cirkel. Het draait allemaal om het sluiten van cirkels. Afgebroken gipsplaat wordt nu vergruisd in de recyclage-unit in Kallo, gaat als de grondstof gips terug naar de fabrikant die er een nieuwe gipsplaat van maakt, en komt uiteindelijk als herboren gipsplaat in een ander gebouw terecht. Die lange cirkels zijn ook nodig, maar hoe korter de cirkel, hoe beter. Maar soms heeft herbestemmen of renoveren geen nut. Bijvoorbeeld wanneer de structuur van een woonzorgcentrum helemaal fout zit met overal kamerscheidende draagmuren en plafonds met een hoogte van amper 2,5 meter. Terwijl tegelijkertijd oppervlaktenormeringen grotere kamers vragen en de EPB een efficiënte ventilatie. Dan kan je vaak eigenlijk niet anders dan een kleine stap terug zetten door het gebouw af te breken om vervolgens een grote stap vooruit te zetten met een circulaire nieuwbouw.”