Lacaton & Vassal: een humanistische architectuur

Overzicht van een betrokken aanpak  

Op het moment dat de openbare ruimte is leeggelopen, verergert voor de meesten het probleem van de slechte huisvesting nog door de wereldwijde gezondheidscrisis. Deze internationale bekroning, zegt de jury, onderstreept "de noodzaak om een gemeenschapsgevoel te creëren, en met hun werk laten Anna Lacaton en Jean-Philippe Vassal zien hoe architectuur daaraan kan bijdragen."  

De aanpak van de twee Franse architecten stelt een uitgesproken positieve visie voor: het bestaande gebruiken en transformeren, om er iets beters mee te doen: "Het mooie is dat we altijd een oplossing vinden".  

Uitgaande van de vaststelling dat de moderne stad geen tabula rasa is, maar een bestaande complexe en verwarde omgeving, bestaat het standpunt van de architecten erin om te gebruiken wat er al is. Ze brengen daarbij empathie op voor de erfenis van het modernisme, dat tot doel had de functies te condenseren tot een kern om ruimte vrij te maken rondom. 

Voor dit "rondom" dat steeds meer wordt beperkt door de programma's, kiezen ze ervoor om het bestaande te behouden en er ruimte aan toe te voegen door de verdiepingen te verlengen met vloerplaten en te vergroten met terrassen. Dit is het geval voor de building Bois-le Prêtre te Parijs en vervolgens voor de wijk Grand Parc te Bordeaux met Frédéric Druot en Christophe Hutin. 

Kortom, architect zijn!  

Met respect voor de missie van de architect, voeren ze met zorg hun projecten uit en stellen ze samen met de bewoners van het gebouw nauwkeurig de gebreken vast. In een langzaam proces pogen ze "meer te doen met minder", waarbij ze nooit de essentie uit het oog verliezen: het creëren van ruimte, van flexibiliteit, van vrijheid in het gebruik, meer daglicht binnenlaten en zorgen voor een mooi uitzicht ter bevordering van het welzijn. Hun geval-per-geval-benadering, vanuit de bestaande wooneenheid, keert de klassieke stedelijke benaderingen om en plaatst de bewoner weer centraal in het ontwerpproces. Door de implementatie van eenvoudige en goedkope oplossingen "valoriseren ze het gebruik vooraleer aan de vorm te denken". De creatie van wintertuinen of bioklimatische balkons met verduisterende gordijnen, thermische gordijnen om te profiteren van de natuurlijke hulpbronnen, de lichtheid van de onderdelen: muren in polycarbonaat en metaal, transparante volumes, vrije indelingen in het ontwerp zijn allemaal elementen in dienst van de vrijheid. Om het centrale materiaal, het leven, te maximaliseren. Uit dit sterke gevoel van ruimtes "die plaats bieden om dingen uit te vinden” ontstaat een soort "poëzie".  

Hun keuze om zich volledig te richten op actuele problemen, levenskwaliteit, de kost ervan en de uitdagingen van duurzame ontwikkeling, impliceert dat ze verder gaan met wat er al bestaat ter verdediging van hun humanistische visie op architectuur. Omdat architectuur zich op het kruispunt van politieke, economische, sociologische en ecologische kwesties bevindt, maakt de benadering van Lacaton en Vassal gebruik van deze verschillende aspecten als middelen voor hun ontwerp. 

Delen en doorgeven: ZAC Saint-Vincent-De-Paul

Anne Lacaton en Jean-Philippe Vassal zeggen dat ze "gelukkig zijn omdat de Pritzker 2021 Prize meerruchtbaarheid en zichtbaarheid geeft aan een aanpak die op grote schaal wordt gedeeld, met name door de jonge generatie architecten die veel aandacht heeft voor kwesties als het milieu, het welzijn van de bewoners en economische kwesties". Deze nu meer wijdverbreide trend is zeker de verdienste van de twee architecten.  

Gaëtan Redelsperger behoort tot die nieuwe generatie architecten en werkt sinds een tiental jaar samen met de twee laureaten Anne Lacaton en Jean-Philippe Vassal, die hun aanpak zowel ontwikkelen voor huisvesting als voor openbare voorzieningen, met het FRAC van Duinkerke of de architectuurschool van Nantes.  

In 2018 haalde het architectenduo en Gaëtan Redelsperger, met Quartus Résidentiel en Habitat & Humanisme, het contract binnen voor de transformatie van het Marcel Lelong-gebouw op de ZAC Saint-Vincent-de-Paul in het hart van Parijs, dat in 2024 moet worden opgeleverd.  “Het plan is om het bestaande ziekenhuisgebouw uit de jaren '50 te behouden en het te transformeren tot een woonplaats, en we hebben er in de hoogte 3 à 4 verdiepingen aan toegevoegd. Ons voorstel werd aanvaard door de ontwikkelaar van de ZAC de St-Vincent de Paul, Paris & Métropole aménagement." Dit gebouw zal dus door de drie architecten worden uitgebreid en getransformeerd tot een project van 134 woningen waarvan 66 vrije woningen, 33 sociale huurwoningen en 35 woningen met huurcontracten met hoofdelijke aansprakelijkheid, en 2.600 m2 bedrijfsruimte op een totale oppervlakte van 12.490 m2.  

Zoals voor elk bouwproject is het de bedoeling iedereen meer ruimte, meer vrijheid in het gebruik, meer daglicht en een eenvoudige en open relatie met het klimaat te bieden. De appartementen, of ze zich nu in het bestaande getransformeerde of in het nieuwe, verhoogde gedeelte bevinden, zullen royale oppervlakken hebben en voorzien zijn van grote glasoppervlakken om zoveel mogelijk daglicht binnen te laten en een mooi uitzicht te bieden; het nieuwe gedeelte zal bovendien worden uitgerust met wintertuinen en balkons. De ingreep op het bestaande is minimaal, zonder sloop, en speelt daarmee in op een milieuvriendelijke aanpak met een spaarzaam gebruik van hulpbronnen en materialen, dat zich tegen de stroom in positioneert  met een maximaal behoud en hergebruik van het bestaande potentieel en de bestaande capaciteiten. De aanwezigheid van wintertuinenen een dubbele gevel voor alle nieuwe woningen, pakt bioklimatisch de kwestie van het comfort en de energiebesparing aan, en maakt maximaal gebruik van de inbreng van en de uitwisseling met het klimaat. 

De landschapsarchitecte Cyrille Marlin heeft rondom het gebouw een naturalistische tuin ontworpen, die een duurzame plek biedt voor planten in het centrum van Parijs. Op het Agora, in het hart van de bouwblok, komen het Forum van diensten, de tuin, een kas als plaats van activiteiten en uitwisselingen voor de bewoners samen, dan het café, een coworking-ruimte en een lokaal voor sociale experimenten dat open staat voor de hele wijk. 

"Dit project maakt deel uit van een gecoördineerde ontwikkelingszone. De regels zijn streng en de digitale maquettes van de projecten moeten worden ingediend in het officiële IFC-uitwisselingsformaat", zegt Gaëtan Redelsperger (architect). 

Het project voor de renovatie van het Lelong-gebouw is daarom ontworpen in BIM:  “Met Vectorworks, de ontwerpsoftware die we gebruiken, kunnen we zowel aan onze eigen ontwerp- en tekenvereisten als aan die van de opdrachtgever voldoen. In mijn projecten vertrek ik altijd van een idee en de tekening moet het idee altijd vrij kunnen weergeven. Het belangrijkste voor mij zijn de ruimte en het licht.”

"De grootste troef van de software is de vrijheid die ze biedt. Ik kan tekenen wat ik wil en hoe ik het wil", zegt Redelsperger. 

Hetzelfde geldt voor Anne en Jean-Philippe: ze komen met een idee en hebben veel ontwerpvrijheid nodig, daarom tekenen ze met Vectorworks.