Ondergronds bouwen wordt vaak gezien als een niche binnen de architectuur, maar volgens Magma Architecten is het een volwaardige strategie die op de juiste locatie grote voordelen kan bieden. Op het event Architect Talk, georganiseerd door Architectura en Finstral, zal Magma Architecten zijn visie op ondergronds bouwen delen, aan de hand van hun bekroonde woning in Hasselt. Dit project, waarmee ze de Limburgse Architectuurprijs wonnen, toont hoe ondergronds bouwen niet alleen bijdraagt aan energie-efficiëntie en geluidsisolatie, maar ook een subtiele manier kan zijn om een gebouw te verankeren in zijn omgeving.
Waarom ondergronds bouwen?
Volgens Magma Architecten moet de keuze voor ondergronds bouwen steeds contextafhankelijk zijn. Het gaat niet enkel om het implementeren van een techniek, maar om een ontwerpbeslissing die voortkomt uit een grondige analyse van de omgeving.
Eén van de meest voor de hand liggende voordelen is thermische inertie: de massa van de ondergrond zorgt ervoor dat temperatuurverschillen binnen het gebouw geminimaliseerd worden. Dit leidt tot een stabiel en energiezuinig binnenklimaat, waarbij minder behoefte is aan actieve verwarming of koeling. Daarnaast werkt de aarde als een natuurlijke geluidsbuffer, wat ondergronds bouwen interessant maakt voor omgevingen met veel lawaai, zoals stedelijke centra of zones dicht bij verkeersassen.
Ook ruimtelijke integratie is een cruciale factor. Ondergrondse gebouwen kunnen subtiel opgaan in hun omgeving, zonder de bestaande ruimtelijke kwaliteiten aan te tasten. Dit geldt niet alleen voor landelijke of natuurlijke omgevingen, maar ook in stedelijke contexten waar de beschikbare ruimte schaars is. Magma Architecten benadrukt dat ondergronds bouwen vaak de meest logische oplossing is wanneer de horizontale ruimte beperkt is en een verticale uitbreiding niet wenselijk of mogelijk is.
Waarom gebeurt het dan niet vaker?
Ondanks deze voordelen wordt ondergronds bouwen nog steeds relatief weinig toegepast. Volgens Magma Architecten ligt dat deels aan de hoge initiële kostprijs en de technische complexiteit, maar evenzeer aan een gebrek aan kennis over de mogelijkheden.
Een van de grootste misverstanden is dat ondergrondse gebouwen donker, benauwend en vochtig zouden zijn. Magma Architecten benadrukt dat licht en lucht een centrale rol spelen in hun ontwerpproces. Door slimme ingrepen zoals lichtschachten, patio’s en atria kunnen ondergrondse ruimtes net verrassend helder en open aanvoelen. Ook een goed ontworpen ventilatiesysteem en geavanceerde waterdichtingstechnieken maken een groot verschil.
Regelgeving is een andere drempel. Stedenbouwkundige voorschriften zijn vaak niet afgestemd op ondergronds bouwen, waardoor architecten beperkt worden in hun ontwerpvrijheid. Traditionele regels over kroonlijsthoogtes, perceelgrenzen en gevelmaterialen laten weinig ruimte voor innovatieve oplossingen waarbij gebouwen deels of volledig in het landschap worden geïntegreerd.
Het bekroonde project in Hasselt
Tijdens Architect Talk zal Magma Architecten dieper ingaan op hun deels ondergrondse woning in Hasselt, waarmee ze de Limburgse Architectuurprijs wonnen. Dit project is een uitstekend voorbeeld van hoe ondergronds bouwen niet als doel op zich werd gekozen, maar als een logische oplossing voor de ruimtelijke uitdagingen van de site.
De woning werd ingeplant in een dicht bebouwde omgeving, met beperkte uitbreidingsmogelijkheden en strikte stedenbouwkundige voorschriften. Door deels ondergronds te bouwen, konden Magma Architecten niet alleen meer leefruimte creëren zonder de perceelsgrenzen te overschrijden, maar ook een optimale lichtinval en ventilatie garanderen.
Het ontwerp werd niet bepaald door de vraag “Hoe kunnen we ondergronds bouwen?”, maar vertrok vanuit de leegte. Het centrale uitgangspunt was hoe licht en lucht door de woning konden vloeien en hoe de ruimtes met elkaar verbonden konden worden. De woning werd ontworpen rond een centrale patio, die niet alleen fungeert als lichtbron, maar ook als een visueel en ruimtelijk ankerpunt in de woning.
Daarnaast werd sterk ingezet op duurzaamheid en herbruikbaarheid van materialen. Hoewel ondergronds bouwen traditioneel als minder circulair wordt beschouwd – door het veelvuldige gebruik van beton – zocht Magma Architecten naar manieren om een robuust casco te creëren dat in de toekomst flexibel hergebruikt kan worden.
Ondergronds bouwen als toekomststrategie
Magma Architecten zien ondergronds bouwen niet als een universele oplossing, maar wel als een waardevolle strategie voor specifieke contexten. Vooral in stedelijke gebieden, waar ruimte schaars is, kan het helpen om meervoudig ruimtegebruik te creëren en het beschikbare bouwvolume slimmer in te zetten. Internationale voorbeelden tonen aan dat ondergronds bouwen niet enkel een architecturale keuze is, maar vaak ook een noodzaak. In Berlijn werd bijvoorbeeld bij de verbouwing van de Neue Nationalgalerie door David Chipperfield Architects gekozen voor een ondergrondse uitbreiding om het iconische bovengrondse gebouw visueel intact te laten. In Denemarken werd het Tirpitz Museum ondergronds gebouwd, niet alleen omwille van esthetische integratie, maar ook om de historische context van de plek te respecteren. In Matmata (Tunesië) en in het noorden van China, waar de yaodong-woningen voorkomen, wordt ondergronds bouwen al eeuwenlang toegepast als een logische en contextuele benadering van het klimaat en materiaalgebruik.
Deze projecten tonen aan dat ondergronds bouwen niet een modeverschijnsel is, maar een strategie die doorheen de geschiedenis telkens opnieuw wordt toegepast, zij het om verschillende redenen zoals klimaat, ruimtelijke beperking of landschappelijke integratie.
Mis het event niet!
Wil je meer weten over de ontwerpmogelijkheden, uitdagingen en innovatieve toepassingen van ondergronds bouwen? Magma Architecten en Jan Keymis (Hippo Architecten) delen hun inzichten en praktijkervaringen op Architect Talk, georganiseerd door Architectura en Finstral.
- Datum: 18 februari 18:30
- Locatie: Finstral Studio Frank – Kuringersteenweg 140/2 3500 Hasselt
- Inschrijven die je via deze link
Een inspirerend event voor architecten en bouwprofessionals die de grenzen van traditionele bouwvormen willen verleggen.
Gerelateerde bedrijven
Onze partners