Meysterhof in Lommel: architectuur op de grens tussen privaat en openbaar (Architects In Motion)

Om een halt toe te roepen aan de ongecontroleerde verstedelijking werkte BUUR in 2019 een verdichtingsstudie uit voor Lommel in het kader van de Bouwmeester Scan. De stationsomgeving komt in deze en eerdere studies uitgebreid aan bod als pool die samen met andere essentiële plekken in de stad opnieuw op een kwalitatieve manier met elkaar in contact gebracht en verbonden dient te worden. De identiteit van de natuurstad Lommel wordt in sterke mate bepaald door haar typische landschap. De stationsomgeving speelt daar een belangrijke rol in omdat ze op de grens ligt van het stedelijke weefsel en het open landschap.
 

Dorpenstad Lommel

Architects in Motion (AIM) kreeg de opdracht om aan een deel van het masterplan van de stationsomgeving een invulling te geven. Op de hoek van de Stationsstraat en het plein voor het station ontwierp het multidisciplinair architectenbureau een ambitieus, robuust project met een verhoogde verblijfskwaliteit. Op het hoekperceel worden diverse ambities die in de verschillende studies gedefinieerd worden in praktijk omgezet. Het bestaande weefsel met lage woondensiteit is tot stand gekomen als gevolg van ad hoc uit- en inbreidingen waarbij het private kavel primeerde boven de gemeenschappelijke context. Er is geen duidelijke typologie vast te stellen bij gebrek aan een collectieve dimensie.  

In de bestaande toestand van het perceel is duidelijk te zien dat de grenzen tussen het landschap en het stedelijk gebied hybride zijn geworden door het ontbreken van het vormgeven ervan.

Projectarchitect Bart Baeken erkent in de werkwijze van het Lommelse stadsbestuur een prima hulpmiddel om van dit eerste deelproject in de stationsomgeving een modelproject te maken. De gangbare verkavelingslogica moet in een breder stadsontwerp plaatsmaken voor een duidelijke stadsontwikkelingsvisie op een hoger schaalniveau. Lommel is een typisch voorbeeld van een ‘dorpenstad’ waarbij de verschillende deelgemeenten steeds meer opgaan in een groot amalgaam van lintbebouwing, inbreidingsgebieden, verkavelingen, etc. met aan de rand gerafelde ‘uitlopers’ met een gebrek aan architecturale en stedenbouwkundige identiteit.

Poortfunctie

De stationsomgeving is zo’n uitloper. De traditionele multimodale drukte die normaal rond een station heerst, is hier verdwenen. Nog slechts één treinverbinding, die om het uur rijdt, verbindt Lommel met Hasselt en Antwerpen wat op zich onvoldoende is om als generator voor de buurt te fungeren. Met dit project willen AIM en zijn opdrachtgever een aanzet geven tot het revitaliseren van de omgeving. 

Project Meysterhof bestaat uit twee hoofdvolumes die samen 46 appartementen, 3 praktijkwoningen voor vrije beroepen en twee commerciële ruimtes huisvesten. De volumes evolueren in hoogte van drie tot vijf bouwlagen op de hoek van het project om de poortfunctie in gebouwd volume te symboliseren. Op het gelijkvloers is het grootste volume, gericht naar het station, in twee gesplitst d.m.v. een doorgang die enerzijds de mensen uitnodigt om over het perceel naar het achterliggende domein Meysterbergen te stappen of te fietsen en anderzijds om het typische landschap van dit natuurgebied tot tussen de gebouwde volumes en tot de Stationsstraat te laten infiltreren. Om dezelfde reden worden de gebouwde volumes ook iets teruggetrokken ten opzichte van de straat ontworpen.

Wat meteen opvalt bij het gevelontwerp is hoe de combinatie van uitgesproken horizontale en iets subtielere verticale elementen het gebouw een uniforme, homogene en ‘gemoedelijke’ uitstraling geeft. De horizontaliteit wordt bekomen door terrassen uit bekist architectonisch betonnen boorden. De hoeken van de terrassen en de verbinding tussen de verschillende volumes zijn afgerond om het beton een vormelijke zachtheid te geven. De verticale gevelelementen zijn samengesteld uit houten panelen van verschillende breedtes bestaande uit afrormosia blokprofielen. De kleur van de ramen sluit aan bij dit materiaal. Alle appartementen hebben ruime terrassen, meestal aan beide zijden van het gebouw. Het gelijkvloers is in tegenstelling tot de verdiepingen uitgevoerd in grijs gevelmetselwerk. Door het diversifiëren in bouwhoogte kijken sommige appartementen uit op de platte daken van de onderliggende bouwlagen die als groendaken worden aangelegd. Op het bovenste dak liggen zonnepanelen.

Zachte grens tussen privaat en openbaar

Het volledige project is onderkelderd. Het ondergrondse niveau biedt plaats aan 39 parkeerplaatsen, autodelen, een grote fietsenberging die via een fietsenlift te bereiken is, private bergingen en technische ruimtes. De inrit naar de ondergrondse parking is gesitueerd naast het bestaande gebouw recht tegenover het station.

Alle gelijkvloerse appartementen hebben een privétuin die met natuurlijke elementen afgesloten zijn van het omliggende groen. Hoewel het geen openbaar domein is, zijn de paden tussen de volumes die leiden naar de achterliggende groenzone, toegankelijk voor voetgangers en fietsers. De overgang van het grote publieke stationsplein naar die achterliggende groenzone verloopt in fases en houdt rekening met de schaal van de omgeving. Via de onderdoorgang in het bouwvolume dat uitkijkt op het station, opent het groen zich via een intiemere groenzone - de binnentuin - om vervolgens volledig open te waaieren naar het typische Lommelse stuifduinenlandschap van Meysterbergen. De voetgangers en/of fietsers ervaren die overgang van het verharde stationsplein via de binnentuin - naar een ontwerp van landschapsarchitect Kris Schurmans uit Lommel - naar de open groene ruimte en tenslotte naar het achterliggende groen in achtereenvolgende en veranderende belevingen. Het domein Meysterbergen maakt immers deel uit van Bosland, het grootste avonturenbos van Vlaanderen ‘waar kinderen de baas zijn’.

Bij het ontwerp van de projecttuin hield landschapsarchitect Schurmans maximaal rekening met de bestaande bomen. De bermen in de Stationsstraat worden eveneens voorzien van groen en vormen een natuurlijke overgang naar het openbaar domein. Het hout van de gekapte bomen blijft ter plaatse om er speeltuigen van te maken.
 

Bescheiden architectuur met een missie

Met project Meysterhof bewijzen AIM en projectarchitect Bart Baeken dat een samenwerking tussen een architect, een privé-opdrachtgever en de overheid bijgestaan door de Bouwmeester en externe studiebureaus kan leiden tot de ondersteuning van een stedenbouwkundig beleid. Project Meysterhof is een eerste realisatie op grotere schaal in de Lommelse stationsomgeving en brengt de ontwerprichtlijnen uit de verschillende nota’s in de praktijk en faciliteert en motiveert andere opdrachtgevers om in dezelfde filosofie en geest projecten op te starten. Het project kan een impuls zijn om de herwaardering van de stationsomgeving en de volledige Stationsstraat tot aan het centrum van Lommel te realiseren. Maar ook andere mechanismen worden op gang gebracht door dit project: de ontsluiting van het achterliggende openbare groen, het concretiseren van het idee van de poortfunctie, een oplossing bieden voor de hybride tussengebieden tussen privé en openbaar en het versnipperde verkavelingslandschap. Ten slotte stelt de toegepaste architectuur zich bescheiden op ten dienste van de esthetische opwaardering van het volledige gebied.

Ontwerp: Architects In Motion
Tekst: Johan Geerts