Na Grenfell Tower: hoe brandveilig zijn onze sociale woontorens?

Woonwoord spreekt met Wouter Gehre en Rudy Clé, algemeen directeur en diensthoofd werfopvolging en bouwkunde van Woonhaven Antwerpen, samen met Bert Brugghemans, zonecommandant bij Brandweer Zone Antwerpen. “Zo’n hoogbouwbrand is een van de meest complexe branden die je als brandweer kan meemaken,” aldus Bert. “In het Grenfell-gebouw was er sprake van een dodelijke combinatie. Enerzijds was er een slechte compartimentering, waardoor de brand niet beperkt bleef tot één ruimte. Anderzijds was er slechts één evacuatieweg waar er eigenlijk zeker twee moesten zijn. En dan was er nog het brandbare isolatiemateriaal, waardoor de brand snel kon uitbreiden via de buitengevel.”

Door de brand in de Londense woontoren legden we snel de link naar de Antwerpse Silvertoptorens. Kan zo’n brand ook in onze woontorens ontstaan? Dat vroeg het televisieprogramma Terzake zich ook af in een reportage. Wouter Gehre: “Het risico is natuurlijk nooit 0%, maar wij nemen verschillende
maatregelen om zo’n drama te voorkomen.Dat hebben we ook getoond in de reportage”, vertelt Wouter.
 

"Het risico is natuurlijk nooit 0 % maar wij nemen verschillende maatregelen om een drama zoais de Grenfell Tower te voorkomen."

Bindend advies

De brandweer gaat bij elk nieuwbouwcomplex na of het bouwdossier aan de wetgeving rond brandveiligheid beantwoordt. Dit is een bindend advies en wordt uitgewerkt voor zowel private als sociale woningen. Wouter: “Onlangs nog hebben we externe architecten opnieuw naar de tekentafel gestuurd, om zeker aan deze adviezen en voorschriften te voldoen.” 

Om negatieve adviezen te vermijden, werken brandweer en SHM proactief samen. Dergelijke voorbesprekingen betekenen een belangrijke tijdswinst voor alle partijen. Bert: “Nu willen we groeien naar consultancy tijdens het conceptuele proces. Door nog vroeger te adviseren, verhogen we de brandveiligheid én onze klantvriendelijkheid.” Of een gebouw effectief gebouwd wordt zoals afgesproken, controleert de brandweer niet. Het zijn de stedelijke diensten die uiteindelijk de vergunningen uitreiken.


Oplossingen zoeken

De samenwerking tussen de brandweer en Woonhaven gaat verder dan nieuwbouwprojecten. Beide partijen bekijken samen hoe ze de brandveiligheid in bestaande gebouwen en renovatieprojecten ook kunnen optimaliseren. Bert: “Voor nieuwe gebouwen zijn er namelijk heel wat normen en regels, maar voor gebouwen die vóór 1972 gebouwd zijn, waren de regels heel beperkt. En daar zit mogelijk nog een lancune in de wetgeving. Als deze gebouwen maar deels gerenoveerd worden,bijvoorbeeld alleen de buitengevel, dan moet de brandweer niet adviseren. Het is immers geen structurele
verbouwing. Zulke lacunes in de wetgeving moeten we opsporen en verhelpen.”

"Voor nieuwe gebouwen zijn er namelijk heel wat normen en regels, maar voor gebouwen die vóór 1972 gebouwd zijn, waren de regels heel beperkt. En daar zit mogelijk nog een lancune in de wetgeving."

Rudy: “Bij een grondige renovatie streven we er altijd naar om het gebouw te laten voldoen aan de regels voor nieuwbouw. Door de eigenheid of de erfgoedwaarde van een gebouw lukt dat echter niet altijd. Dan gaan we samen met de brandweer op zoek naar specifieke oplossingen. In sommige hoogbouwtorens zijn we strenger geweest dan de regelgeving voorschrijft, bijvoorbeeld door meer druk te voorzien op de blusleidingen dan wettelijk voorzien.” Want, zomaar afwijken van de normen gaat immers niet: de brandweer vraagt dan compenserende maatregelen voor het toestaan van een afwijking. “We voegen dan iets toe wat de veiligheid verbetert”, verduidelijkt Bert. “Zelf hebben we ook geïnvesteerd in een hoogtewerker van 52 meter, omdat we hoogbouw uit 1960 hebben waar geen tweede evacuatieweg is. Dat is een lokale keuze om een bepaald risico af te dekken.”

Brand in de Silvertop

De Silvertoptorens zijn zo’n voorbeeld van een renovatie in samenspraak met de brandweer. Een recente brand in een van de torens toonde aan dat de veiligheidssystemen goed werken. Deze brand bleef beperkt tot het appartement en kon zich niet verspreiden. Zo kon de brandweer de brand in het getroffen compartiment snel en efficiënt bestrijden.“In de Silvertop en andere hoogbouw wordt ook het brandinterventielokaal automatisch ontgrendeld als het brandalarm afgaat. Dan kan de brandweer meteen binnengaan om de ventilatiesystemen in of uit te schakelen”, vertelt Rudy. “Onze technici krijgen bovendien altijd een melding op hun gsm als ergens het brandalarm afgaat.” Bert: “Dat is zeker een voordeel voor ons. Er is dan snel iemand van Woonhaven ter plaatse die de techniciteit van het gebouw goed kent.”


'Stay put'-advies

Krijgen bewoners bij zo’n brand dan ook een ‘stay put’-advies zoals bij de Grenfell-toren? Dat houdt in dat bewoners niet moeten vluchten, maar in hun woning moeten blijven. “Dat advies is zwaar onder druk komen te staan na de brand in Londen, maar blijft toch het beste algemene advies”, zegt Bert. Een hoogbouwcomplex heeft normaal gezien twee evacuatiewegen. In theorie is dat om er één te hebben voor vluchtende mensen en één voor de brandweer om het vuur te bestrijden. Bert: “In de praktijk lukt dat natuurlijk niet. Daarom adviseren we om binnen te blijven, zodat de brandweer geen tegenstroom van mensen heeft. Zo geraken we sneller bij de brandhaard. Want dat is de enige manier om een hoogbouwbrand te bestrijden: heel snel in dat ene compartiment zijn om de brandhaard te kunnen neerslaan. Als je vlucht, kun je bovendien snel door de rook bevangen worden.”
 

"Het 'stay put'-advies is zwaar onder druk komen te staan na de hrand in Londen, maar blijft toch het beste algemene advies."

Controles

Een brand voorkomen is natuurlijk beter dan hem te moeten bestrijden. Daarom zijn er vaak controles in de gebouwen. De wijktoezichters van Woonhaven houden geregeld een rondgang om de vluchtwegen te controleren. In alle complexe gebouwen doet de brandweer periodiek een operationele controle van de blusmiddelen en -voorzieningen. Op die manier kan de brandweer zich gericht voorbereiden op incidenten.

Op 15 mei hielden Woonhaven en de brandweer ook hun eerste grote rampenoefening samen. Wouter: “Zo’n realistisch gesimuleerde situatie was nodig om onze bestaande afspraken en ons intern crisisplan eens in de praktijk te brengen. Na de oefening werkten we samen met de brandweer, de politie  en de hulpdiensten een modelscenario uit, dat ook op andere plaatsen gebruikt kan worden.”


Brandveilig gedrag

Nog een belangrijk aspect van brandpreventie is het gedrag van de bewoner die in de woning leeft. In enkele jaren tijd evolueerde de preventieaanpak daardoor enorm. Werken rond brandveilig gedrag kreeg een belangrijke rol. “Ondanks een vrij strikte brandpreventiewetgeving zijn wij in België een van de slechtere leerlingen qua aantal doden bij een brand”, vertelt Bert. “Dat aantal ligt nog altijd hoger dan bijvoorbeeld in Nederland. Dat komt omdat België traditioneel nogal eenzijdig focuste op de gebouwnormen.”

Ook in Antwerpen is sensibilisering rond brandveilig gedrag erg belangrijk, volgens Bert: “We moeten rekening houden met de sociale situatie in een stad. Je hebt mensen die heel weinig middelen hebben om zich te verwarmen. Daarom drogen zij bijvoorbeeld hun kleren op een elektrische verwarming. Absoluut niet veilig, maar het gebeurt dagelijks.”

“De brandweer leidt nu jaarlijks ongeveer 3500 schoolkinderen in de stad op. Ook bij verschillende zorgorganisaties leiden we medewerkers op om bij mensen thuis de brandveiligheid te verbeteren.” Iets wat Bert zelf mocht ervaren: “Bij de geboorte van mijn dochter kregen wij kraamhulp van de mutualiteit, toevallig iemand die zo’n opleiding volgde. Al snel sprak ze me aan over de brandveiligheid in huis – dan weet je dat onze inspanningen lonen."


Win-win

Ook Woonhaven sensibiliseert haar huurders rond brandpreventie. Er is een folder en via het huurdersblad en de huurdersvergaderingen kaart de SHM het onderwerp aan of geeft ze tips rond brandveiligheid. Maar ook de huurders rechtstreeks aanspreken, is een belangrijk onderdeel van de werking. De sociale en technische dienst van de SHM komen sowieso geregeld over de vloer bij de huurders. Wouter: “Het is een belangrijke win-win om onze mensen een opleiding te geven en bewust te maken over brandveiligheid. Zo kunnen zij de huurders aanspreken als ze brandonveilige situaties opmerken en hun tips geven om dit te verbeteren.”

Wouter: “We zouden dit nog meer kunnen integreren in onze werking. Het is een uitdaging om niet alleen de wijktoezichters de evacuatiewegen te laten controleren, maar ook onze mensen - die langskomen voor een sociaal gesprek of een herstelling - op mogelijke brandonveilige situaties te laten wijzen.” “Organisaties creëren op die manier ook een veiligere werkplek voor hun werknemers. Als de woningen veiliger zijn, is het ook veiliger om erin te werken”, besluit Bert.