Nieuwe duurzame gevangenis in Dendermonde ingehuldigd (BEEL, Jaspers-Eyers, Archivolt)

Mathieu Michel, Staatssecretaris voor Digitalisering, belast met Administratieve Vereenvoudiging, Privacy en Regie der Gebouwen, toegevoegd aan de eerste minister:
“We brengen de gevangenisinfrastructuur van Dendermonde van de 19de naar de 21ste eeuw. Na de nieuwe gevangenis van Haren, openen we nu deze van Dendermonde. De Regie der gebouwen draagt verder bij tot een humane en moderne visie op detentie en zorgt voor optimale omstandigheden voor zowel de gedetineerden als het gevangenispersoneel. In dit nieuwe complex worden de gedetineerden zo goed mogelijk voorbereid op hun herintegratie in de samenleving, met lokalen en ateliers om te werken, opleidingen te volgen of activiteiten te organiseren. Dit zal het recidivepercentage verminderen en bijdragen tot het wegwerken van de overbevolking van onze gevangenissen tegen 2030. De gevangenis is duurzaam en energiezuinig, met in totaal 774 zonnepanelen op de daken.”

Vervanging van de oude gevangenis

De gevangenis werd gerealiseerd in uitvoering van het Masterplan “Detentie en internering in humane omstandigheden”, een actieplan om de overbevolking in de Belgische gevangenissen tegen te gaan en er de leef- en werkomstandigheden te verbeteren.

De eerste versie van het Masterplan werd in 2008 goedgekeurd door de federale Ministerraad en het werd de voorbije jaren meermaals geactualiseerd. De gevangenis van Dendermonde maakte nog deel uit van het eerste Masterplan, met als doel om de verouderde inrichting in de stad (in de Sint-Jacobstraat) te vervangen. Door verschillende juridische procedures die werden ingespannen, liep het project echter vele jaren vertraging op. De werken gingen uiteindelijk van start in augustus 2020 en werden eind oktober 2022 voltooid.

De verhuis naar de nieuwe gevangenis is voorzien midden februari 2023. Om de overbevolking in de Belgische gevangenissen op te vangen, werd beslist om de oude gevangenis van Dendermonde nog 5 jaar langer gedeeltelijk in gebruik te houden met zo’n 100-tal plaatsen. Hiervoor worden enkele renovatiewerken voorzien.


Publiek-privaat partnerschap

Het gevangeniscomplex werd gerealiseerd via een DBFM-procedure. De gevangenis werd gerealiseerd door het consortium Poort van Dendermonde. Het consortium stelt het gebouw gedurende 25 jaar ter beschikking aan de federale staat, die hiervoor een jaarlijkse beschikbaarheidsvergoeding betaalt. Op het einde van het contract neemt de federale staat de gevangenis over. 

Het consortium bestaat onder meer uit BAM Interbuild en Cegelec (bouw), Stéphane Beel Architects en Jaspers-Eyers Architects, Archivolt Architecten en landschapsarchitect Pauwels Ontwerpbureau (ontwerp) en VK architects+engineers en Halmos Adviseurs (studie). 

De meeste firma’s die deel uitmaken van het consortium, stonden ook in voor de realisatie van de gevangenis in Beveren, die in gebruik werd genomen in 2014 en qua ontwerp in grote lijnen het evenbeeld is van die van Dendermonde. Er zijn wel verschillen. Zo werd er meer gebruik gemaakt van kleuren binnenin het complex, zijn er soms andere materialen gekozen (bijvoorbeeld houten in plaats van metalen celdeuren) en werden het administratief en logistiek gebouw meer in zones ingedeeld voor een logischere structuur. Deze ingrepen verbeteren de leef- en werkomstandigheden in de gevangenis.

Vier bouwdelen

Het gevangeniscomplex bestaat uit vier afzonderlijke bouwdelen:

• Het inkomgebouw, waar ook een zittingszaal is voorzien waar o.a. de strafuitvoeringsrechtbank en de Raadkamer kunnen zetelen.
• Het dienstengebouw, dat bestaat uit kantoren voor de administratie, een sportcomplex, een bezoekerscomplex, de afdeling beperkte detentie en een onthaalcomplex voor de gedetineerden.
• Het cellulair gedeelte met vier cellenvleugels rond één centrale toezichtkern (“panoptisch centrum”). Het cellulair gebouw bestaat uit drie verdiepingen en een zolder met technische installaties. Door de helling van het dak kan er via de rechtopstaande ramen veel licht doordringen tot in de cellenvleugels. De cellenvleugels zelf bestaan uit open galerijen, voor meer transparantie en een groter veiligheidsgevoel. De cellen zijn voorzien voor één of twee personen en beschikken over een eigen sanitaire ruimte.
• Het logistieke gebouw met ateliers, een keuken en een wasserij.

De overgang tussen de vier afzonderlijke bouwdelen gebeurt via verbindingsgangen die deels bestaan uit glazen lamellen. De gevangenis heeft twee groene “wandelingen” en vier binnentuinen. Er zijn ook een personeels- en bezoekersparking aangelegd. Rond de gevangenis is een watergracht aangelegd en een ruime groenzone voorzien, die als visuele en akoestische buffer dient voor de omwonenden.

Een humane en moderne gevangenis

Het concept sluit aan bij een humane en moderne visie op detentie en is erop gericht om de omstandigheden voor zowel de gedetineerden als het gevangenispersoneel te verbeteren. De gedetineerden worden zo goed mogelijk voorbereid op hun herintegratie in de samenleving. Er zijn lokalen en ateliers om te werken, opleidingen te volgen of activiteiten te organiseren.

Het is een overzichtelijke site met een heldere structuur. De gevangenis ziet er uit als één geheel, maar tegelijkertijd zijn de aparte functies duidelijk van elkaar gescheiden, wat bijdraagt tot een goed oriëntatiegevoel en het gemeenschapsgevoel stimuleert. De circulatieruimten zijn breed en comfortabel, zodat ze fungeren als een volwaardige belevingsruimte. De creatie van patio’s zorgt voor een goede lichtinval en een aangenaam uitzicht.

In tegenstelling tot klassieke gevangenissen, zijn er geen tralies aan de celramen, wat een ruimer en humaner gevoel geeft. Kleurgebruik in de gangen en cellen maakt de gevangenis minder kil, evenals het gebruik van porselein in de cellen in plaats van inox. Er is ook maximaal ingezet op groen voor de binnentuinen en de wandelingen.

Duurzaam en energiezuinig

De gevangenis is duurzaam en energiezuinig. Zo werden er op de daken in totaal 774 zonnepanelen geplaatst, samen goed voor 290,25 Kilowattpiek. Er is een warmtekrachtkoppelingsinstallatie voor het opwekken van warmte en elektriciteit via gas. Voor de recuperatie van regenwater zijn er 16 tanks geplaatst met elk een capaciteit van 20.000 liter. Deze watercapaciteit zal gebruikt worden voor de toiletten en de wasserij.

Het HVAC-concept is gericht op energiezuinigheid, een aangenaam klimaatcomfort en gebruiksvriendelijkheid. De elektrische installaties in het gebouwencomplex zijn er op gericht zo efficiënt en energiezuinig mogelijk te zijn. Binnenin het complex is overal ledverlichting voorzien.

De draagstructuur van de gebouwen bestaat hoofdzakelijk uit elementen in geprefabriceerd (prefab)beton. Dit is economisch verantwoord, duurzaam, kwaliteitsvol en liet toe om de gevangenis in een korte tijdspanne te bouwen. Verder is er gekozen voor materialen die duurzaam en onderhoudsvriendelijk zijn.

Het hele complex is integraal toegankelijk voor personen met beperkte mobiliteit, met aangepaste parkeerplaatsen, ribbeltegels voor slechtzienden in het bezoekersgebouw en ook aangepaste cellen en sanitair.

Kunstintegratie

Kunstintegratie maakte deel uit van de DBFM-opdracht. Hiervoor werden verschillende initiatieven genomen, zoals een kunstwedstrijd waaraan de docenten en leerlingen van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Dendermonde konden deelnemen. Hieruit werden 3 winnaars gekozen, die elk een kunstwerk mochten realiseren voor de gevangenis. 

Daarnaast werd een paardensculptuur van de hand van kunstenaar Dirk Van Ransbeeck op het plein voor het inkomgebouw van de gevangenis geplaatst. De bekende street art-kunstenaar Jaune bracht een honderdtal stencils doorheen de gevangenis aan. Op de perimetermuur is een mural aangebracht door Océane Cornille. In het panoptisch centrum is door architectenbureau Stéphane Beel Architecten een kunstwerk van een windroos voorzien.

Daarnaast werden twee originele celdeuren uit 1863 van de oude gevangenis van Dendermonde gerestaureerd en in de nieuwe gevangenis tentoongesteld. Van zodra de gevangenis operationeel is, zullen de gedetineerden ook kunnen deelnemen aan allerlei kunstworkshops en -projecten.