Nieuwe hoofdzetel BNP Paribas Fortis klaar voor de dienst

2013: BNP Paribas Fortis schrijft een wedstrijd uit voor het ontwerp en de bouw van zijn nieuwe hoofdzetel in Brussel, ter vervanging van twee bestaande torens – de ene in beton en de andere in metaal – op een imposante sokkel boven een metrolijn. 2014: de wedstrijd wordt gewonnen door het Oostenrijkse Baumschlager Eberle Architekten, in samenwerking met het Belgische bureau styfhals architecten bv nv. 2016: Jaspers-Eyers Architects voegt zich bij het team om de uitvoering van het project in goede banen te leiden. Augustus 2017: de bouwwerken gaan van start. Medio november 2021: het imposante kantoorgebouw wordt voorlopig opgeleverd en de eerste medewerkers van de bank nemen er hun intrek. De rest is intussen geschiedenis …

Bouwteam en vaste contactpersonen

Dat dit huzarenstukje in recordtempo tot een goed einde werd gebracht, is vooral te danken aan de keuze om het project uit te voeren in bouwteamformule en het engagement van alle betrokken partijen om twee of drie vaste contactpersonen aan te stellen. Zowel Christophe Van Ophem (CEO van Eiffage Benelux) als Jenny Scherrer (partnerarchitect bij Jaspers-Eyers Architects) prijzen deze uitgekiende werkwijze. "Alle puzzelstukjes vielen geleidelijk aan op hun plaats en eens de rollen verdeeld waren, verliep de samenwerking uitstekend", leggen ze uit. "We belegden elke week – soms zelfs meerdere keren per week – vergaderingen met de verschillende partners, meer bepaald om na te denken over de ontwikkeling van technische oplossingen voor de integratie van het exoskelet."

Dat exoskelet geeft het kersverse kantoorgebouw een unieke identiteit. Het werd al vroeg in het proces ontwikkeld als dragende structuur, conform het vooruitstrevende ontwerp van Baumschlager Eberle Architekten. Het exoskelet bestaat uit 1.200 elementen in wit architectonisch beton, waarin specifieke Noorse granulaten zijn verwerkt.

Uitdagingen bij de vleet

De realisatie van dit bijzondere gebouw bracht vele uitdagingen met zich mee. Zelfs in die mate dat Jenny Scherrer zich afvroeg "of er überhaupt iets alledaags was aan dit project". De uitdagingen waren van verschillende aard: technisch, logistiek en architecturaal. En ook menselijk, want soms waren er tot zevenhonderd arbeiders gelijktijdig aan de slag op de werf. Wat de logistieke coördinatie betreft, impliceerden de ligging van het gebouw in het centrum van Brussel en de beperkte opslagruimte op de werf dat er just in time moest worden gewerkt. Renaud D'Hondt, projectdirecteur bij Valens (Eiffage Group): "Tijdens de ruwbouw- en ook tijdens de afwerkingsfase kregen we twintig tot dertig opleggers per dag over de vloer, die we telkens naar de juiste plek moesten brengen en moesten lossen."

"We moesten elk element meteen op de juiste plaats zetten om het aantal transporten en handelingen niet nodeloos te vermenigvuldigen", voegt Christophe Van Ophem toe. "Dit vergde een uiterst strikte en nauwkeurige planning. We zijn het gewend om dergelijke materiaalstromen in goede banen te leiden op onze werven, maar uiteraard niet op deze schaal." Ook de akoestische richtlijnen, die verband hielden met het lawaai en de trillingen die gedurende de werkzaamheden gegenereerd werden, moesten strikt worden nageleefd.

In architecturaal opzicht maakten de vele curves in het gebouw het proces veel complexer, van de eerste voorbereidende fases tot de laatste afwerkingen. Jenny Scherrer: "Een van de voornaamste moeilijkheden was de standaardisatie van bepaalde elementen in een gebouw vol organische lijnen. Daarom moesten wij productieoplossingen uitwerken die zowel esthetisch als functioneel geoptimaliseerd waren, vooral voor de verlaagde plafonds. Het atrium, dat zich uitstrekt over vier niveaus met gebogen volumes, was eveneens zeer complex. Daarnaast moesten we voor de volledige structuur van het gebouw werken met nagespannen vloerplaten met een minimale dikte en kregen we te maken met een zeer uitgesproken hellingsgraad van het dak (negen verdiepingen aan de ene kant van het gebouw, zes niveaus aan de andere kant), wat een zeer grondige stabiliteitsstudie vereiste."

"Een uitzonderlijk project als dit kom je geen twee keer in je carrière tegen"

Oplossingen op maat

Moesten de teams voor dit uiterst specifieke project speciale vaardigheden verwerven om snel te kunnen inspelen op de vele bijzondere eisen? Renaud D'Hondt: "De meeste competenties hadden we al in huis, maar we moesten ze wel op een grotere schaal dan gebruikelijk toepassen. De vele gebogen lijnen in het hoofdkantoor van BNP Paribas Fortis vroegen veel meer voorbereiding en gedetailleerdere plannen, metingen en aanpassingen dan bij een traditioneel gebouw. Zo hebben we in samenwerking met onze onderaannemers verschillende nieuwe plaatsingssystemen moeten uitwerken, onder meer voor bepaalde niet-dragende kolommen. Andere mooie voorbeelden waren op maat gemaakte zuignappen om de zware en imposante gebogen vliesgevels te installeren en drones met ventilatoren om een reeks horizontale architectonische betonelementen tot op de millimeter nauwkeurig te positioneren."

Baanbrekende technieken

Het mag duidelijk zijn: de nieuwe hoofdzetel van BNP Paribas Fortis is in tal van opzichten exceptioneel. Bovendien onderscheidt hij zich ook op HVAC-vlak, met dank aan verschillende innovatieve technieken. "Dit passieve gebouw verwierf een BREEAM Excellent-certificaat en verbruikt geen fossiele brandstoffen, wat zeldzaam is voor een kantoorgebouw van dergelijke omvang (100.000 m²)", legt Christophe Van Ophem uit. "Naast PV-panelen op het dak is er ook sprake van een waterbassin in de kelder, dat ongeveer vier olympische zwembaden groot is. In de winter onttrekken vier warmtepompen er warmte aan, waarna het gebouw op temperatuur gebracht wordt door klimaatplafonds. In de lente en de zomer verloopt het proces omgekeerd: de temperatuur van het water is dan gedaald en wordt benut voor de koeling van het gebouw. Het is een van de eerste keren dat dit innovatieve warmteopslagsysteem, beter bekend onder de naam ‘STES’, is toegepast in een kantoorgebouw. Ook in dit opzicht is het dus een baanbrekend project …"

Integratie in de publieke ruimte

BNP Paribas Fortis is enorm fier op zijn nieuwe hoofdzetel. Vandaar dat het bepaalde ruimtes ook toegankelijk wilde maken voor het grote publiek. Jenny Scherrer: "De integratie van het gebouw in het stedelijk weefsel en de creatie van semipublieke ruimtes waren van meet af aan belangrijke aandachtspunten. De bank wilde geen gesloten geheel, zoals in het verleden wel het geval was door de aanwezigheid van de massieve sokkel, en wilde de publieke en private ruimte dus in elkaar laten overvloeien." Missie geslaagd, want passanten kunnen naar hartenlust door de twee binnenpatio's struinen en het gebouw zo met eigen ogen ontdekken.

Het laatste woord is aan de CEO van Eiffage Benelux : "Dit project heeft alle betrokkenen zeer veel voldoening geschonken, zowel de personen achter de schermen – lees: de projectingenieurs, modelleurs en BIM-managers – als het personeel op de werf. Iedereen kon zijn verbeelding prikkelen om de beste oplossingen te ontwikkelen en het gebouw tijdig en kwalitatief op te leveren. Het nieuwe hoofdkantoor van BNP Paribas Fortis is emblematisch, en dat om vier belangrijke redenen: de omvang, de gedurfde en ambitieuze architectuur, de kwaliteit van de binnen- en buitenafwerking en de ligging. Een uitzonderlijk project als dit kom je geen twee keer in je carrière tegen."