Oana Bogdan over vrouwen in de architectuur: “Dit is een kantelpunt: the revolution of women”

Hoewel het misschien niet merkbaar is in de archieven van erfgoedinstellingen en op Wikipedia, droegen in het verleden al veel vrouwelijke ontwerpers bij aan de ontworpen omgeving. Wiki Women Design wil die vrouwen nu mee op de kaart zetten door schrijfsessies te organiseren, waar deelnemers Wikipediapagina’s over vrouwelijke architecten en designers schrijven. Met de hulp van vijf ambassadrices, allemaal gerenommeerde ontwerpers, haalt Wiki Women Design nu de achterstand in. Architecte Oana Bogdan is er daar een van.

Meer dan een muze

“Vroeger werd gedacht dat vrouwen enkel muzen konden zijn”, steekt Oana Bogdan van wal. “In reclame zien we dat nog steeds. Vrouwen staan in de keuken, vrouwen poetsen en vrouwen zorgen voor baby’s. Waarom kan dat geen man zijn? We zijn geconditioneerd door alles wat we zien rondom ons. We hebben veel te laat dezelfde rechten gekregen als mannen en het is nog altijd niet gelijk verdeeld. Dat moeten we doorbreken.”

Ook binnen de architectuur moeten er stappen gezet worden naar meer gelijkheid. Veel van de procedures, zoals de selectie van een Vlaamse Bouwmeester, zijn opgesteld door mannen, met een mannelijk perspectief. Die presenteren zich anders en lijken volgens de architecte altijd een beetje zelfverzekerder te zijn, terwijl dat helemaal niet het geval is. Daarom wil ze vrouwen ook aanmoedigen en overtuigen om deel te nemen aan de selectieprocedure. Het lijkt haar misschien ook nodig om de procedure aan te passen zodat ook andere profielen Vlaamse Bouwmeester kunnen worden. “De vraag is: wat moet er eerst komen?”, vraagt Bogdan. “Moeten er meer vrouwen solliciteren, zich kandidaat stellen en zichtbaar zijn en zullen dan de procedures veranderen of moet het andersom?”

Expert

Het zijn niet enkel vrouwen die verandering kunnen brengen in hun eigen onzichtbare status. Ook de media kan daarbij helpen door ze in te zetten als experten. De ambassadrice is er helemaal van overtuigd dat je binnen alle vakgebieden vrouwen hebt die evenveel expertise hebben als mannen: “Je moet gewoon zoeken en als je ze vindt, moet je ze overtuigen. Ze zullen zeggen dat ze niet de juiste persoon zijn en zich afvragen of ze wel goed genoeg zijn. Dat doen vrouwen nu eenmaal.”
 

“Ik help graag om meer vrouwen zichtbaar te maken.”

Zelf wordt Oana Bogdan ondertussen geregeld gevraagd als expert waardoor ze het bijna zou kunnen bestempelen als positieve discriminatie. “Misschien ben ik soms gevraagd omdat ik een vrouw ben, maar dat is dan maar zo”, zegt de architecte. “Ik help graag om meer vrouwen zichtbaar te maken.”

Harde wereld

Toch moet er meer veranderen dan de ingesteldheid van de vrouwen alleen, want de architectuurwereld is hard, zeker in België. Daardoor is er, vooral voor vrouwen, nog veel onzekerheid. Als architect werk je op zelfstandige basis en daardoor heb je geen ziekte- of zwangerschapsverlof. En dat terwijl het zorgen voor kinderen volgens de architecte nog altijd meer door vrouwen gebeurt dan door mannen: “Dat combineren met zelfstandig zijn of een architectenbureau leiden, is niet evident.”

Nog steeds denken mensen vaak aan een architect als iemand die gebouwen ontwerpt en werven bezoekt. Daar zie je volgens Bogdan niet voldoende vrouwen, hoewel vijftig procent van de afgestudeerde architectuurstudenten vrouwen zijn. Volgens de architecte verlaten ze de traditionele wereld van de architect die werven bezoekt en gebouwen ontwerpt steeds meer naargelang hun carrière vordert. De meeste vrouwen bevinden zich volgens haar in de administratie omdat de werkvoorwaarden daar zekerder zijn, maar de impact die ze daar hebben kan niet onderschat worden. Dat verandert niets aan het feit dat het systeem in België aangepast moet worden zodat vrouwen tegelijk actief kunnen zijn als ontwerpers en als moeders. Daarvoor moeten we onze stem geven aan de juiste politici en hen ervan overtuigen om de juiste maatregelen te nemen. “Zo komt er sneller verandering in de situatie en moeten vrouwen geen keuzes maken”, stelt de architecte. “Dan kan je als mama en als zelfstandige meer verantwoordelijkheden nemen zonder bang te hoeven zijn.”

Vrouwelijke architectuur

Eerder liet de Deense architecte Dorte Mandrup naar aanleiding van internationale vrouwendag al optekenen dat ze niet bestempeld wil worden als een ‘vrouwelijke’ architect. Oana Bogdan heeft op haar beurt dan weer een hekel aan de term vrouwelijke architectuur. “Stel u voor dat je een project zou realiseren met alleen maar vrouwen. Is dat dan vrouwelijke architectuur? Ik weet het niet. Ik geloof in goede architectuur, design en kwaliteit in het algemeen”, zegt ze. “Het interesseert mij niet of de architect een bepaalde huidskleur heeft of een man of vrouw is. Ik ben dus architecte, maar ik ben ook een vrouw.”
 

“Het interesseert mij niet of de architect een bepaalde huidskleur heeft of een man of vrouw is.”

Ze vergelijkt de term met vrouwelijk leiderschap. Ook daarin gelooft ze niet omdat ze zelf al veel mannen heeft ontmoet die leiden zoals we denken dat een vrouw moet leiden, met compassie. “Ja, er is arrogante architectuur en er is architectuur met compassie, maar het wordt bedacht door mannen en vrouwen samen”, merkt de architecte op. “De mannen zijn gewoon meestal bekender dan de vrouwen. Kijk naar Zaha Hadid. Zij was meer man dan veel mannen”, lacht ze.

Toch spreekt Bogdan liever over diversiteit, want het is die diversiteit die de bebouwde omgeving rijker maakt. Een goede combinatie van mannen en vrouwen is daar slechts een voorbeeld van. “Als je alleen maar mannen in een jury hebt, krijg je ook resultaten die conform zijn”, zegt de architecte. “Vrouwen komen met een andere ervaring dan mannen, want wij hebben een ander lichaam. Dat maakt ons standpunt ook anders.” In Barcelona werken vrouwen aan hoe een stad eruit zou zien als die ontworpen wordt door en voor vrouwen. Vrouwen zijn over het algemeen minder sterk dan mannen en voelen zich niet altijd veilig ’s nachts. Vrouwelijke ontwerpers voorzien bijvoorbeeld meer verlichting in donkere hoeken van de stad.

The sky is the limit

De ambassadrice heeft natuurlijk zelf ook enkele vrouwelijke rolmodellen. Anne Lacaton van Lacaton & Vassal is daar een van: “De manier waarop ze haar team vertegenwoordigt, vind ik heel sterk.” Ook Hilde Daem van Robbrecht en Daem architecten is een rolmodel voor haar. “Toen ik bijna twintig jaar geleden een interview met haar afnam, was het duidelijk dat haar impact op het bureau groot is”, vertelt Bogdan. “Toch werd haar impact niet erkend door de buitenwereld. Dat is niet Paul zijn schuld, maar toen was de architect gewoon nog een man. Hilde was gedreven en is nooit gestopt terwijl ze actief was in een veel moeilijkere situatie dan wij vandaag.”

Tegenwoordig zijn mensen zich bewust van het probleem en willen ze de situatie veranderen. Zo zien we steeds meer interviews met vrouwen en dat maakt haar gelukkig. Daarom roept ze vrouwen op om er echt voor te gaan en minder te twijfelen aan zichzelf. De mogelijkheden voor vrouwen binnen de architectuur zijn eindeloos volgens Oana Bogdan: “Alles is mogelijk voor vrouwen, alleen moeten we daar ook zelf in geloven. The sky is the limit.” Als mannen je binnen de sector toch niet behandelen zoals ze een man zouden behandelen, raadt ze aan om dat gewoon te negeren. “Uiteindelijk moeten ze toch met jou spreken. Als alles wat je zegt logisch en correct is en je gewoon blijft doorzetten, verandert hun attitude wel”, zegt de architecte.
 

“Het is een kwestie van tijd, maar uiteindelijk zullen mensen realiseren wat voor rijkdom in het werk van al die vrouwen zit.”

De architecte is bovendien niet enkel ambassadrice van Wiki Women Design, maar ook van Women in Architecture Belgium, een ander project van het Vlaams Architectuurinstituut dat vrouwelijke architecten zichtbaar wil maken via Instagram. De instagrampagina wordt een jaar lang elke dag overgenomen door een andere vrouwelijke architecte. “Het is een kwestie van tijd, maar uiteindelijk zullen mensen realiseren wat voor rijkdom in het werk van al die vrouwen zit”, zegt Bogdan. “Voor mij is dit echt een kantelpunt: the revolution of women.”