Onbemind hoekpand wordt lichtrijke woon-werkplek met dakserre (Studio HAAN)

De ongewone vorm van de woning nodigde uit tot een meer verticale manier van wonen, waarbij de slaapkamer is ondergebracht in de kelder en de leefruimtes zich bovenaan bevinden. Dit zorgt voor een optimale benutting van licht en uitzicht, op voldoende afstand van het drukke verkeer. Bij het ontwerpen van de woning streefden de architecten ook naar boeiende interacties tussen de verschillende woonfuncties. Dit maximale inzetten op strategieën als verweving en intensivering maakt van het project een schoolvoorbeeld van ruimtelijk rendement.

Experiment

De aanpak van Studio HAAN resulteert in verschillende scenario’s van ruimtegebruik, afhankelijk van de behoeften op dat moment. Daarnaast leggen de twee ontwerpers sterk de nadruk op de verbinding tussen binnen en buiten. Voor dit doel hebben ze enkele raamopeningen vergroot en ook twee buitenruimtes gecreëerd: het dakterras en de serre daarboven. Beide ruimtes kunnen in de compacte stadswoning zelfstandig functioneren als toevluchtsoorden, maar dragen ook elk op hun eigen manier bij aan de functionaliteit.

Een belangrijke drijfveer achter het project is het experimentele karakter, waarbij Studio HAAN actuele problemen zoals luchtvervuiling en waterschaarste beschouwt als kansen om nieuwe klimaatconcepten te ontwikkelen. Het bureau wil onderzoeken hoe architectuur hierop kan inspelen. “Het was niet alleen technisch een experiment, maar ook deels ideologisch”, verduidelijkt Natalie Allaert. “Vanuit een gevoel van maatschappelijke verantwoordelijkheid wilden we er het maximum uithalen en aantonen dat ook een klein huis zeer kwalitatief kan zijn.”

Geen liefde op het eerste gezicht

Zoals bij vele starterskoppels met een bescheiden budget liep de zoektocht van Hannes en Natalie naar een eerste eigen woning niet van een leien dakje. Ze werd ook niet vergemakkelijkt door hun absolute wens om te wonen en werken binnen de kleine ring van Gent. Tot ze op een dag botsten op een smalle hoekwoning nabij het Zuidpark, dat door zijn bouwvallige staat en donkere inrichting maar weinig potentiële kopers kon verleiden. “Ook bij ons was het allerminst liefde op het eerste gezicht”, herinnert Hannes Oppeel zich. “Toch voelden we onmiddellijk het potentieel: de mogelijkheid om veel daglicht binnen te trekken, maar ook – en vooral – de centrale ligging.”

De verbouwing van het hoekpand verliep in twee fases, gespreid over een periode van vijf jaar, waarbij Hannes en Natalie een groot deel van de werken zelf uitvoerden. “Een bijzonder goede leerschool”, benadrukken de ontwerpers. “Een detail dat je zelf moet uitvoeren, teken je helemaal anders uit, omdat je de volgorde van de werken eerst in je hoofd afspeelt.” Gertjan Hoste, destijds stabiliteitsingenieur van het project, gaat helemaal akkoord: “Als architect zou je alles een keer zelf moeten bouwen om te weten wat het is. En dan teken je geen flauwekul.”

Oppervlakte versus ruimtelijkheid

Toen het koppel de woning kocht, was er een centrale trap met daarrond op elke verdieping kleine kamertjes, waarvan de plafonds bovendien waren verlaagd. Het gevolg was dat je de imposante hoogte van het huis enkel kon ervaren aan de buitenzijde. Een van de eerste ontwerpbeslissingen was dan ook om te werken met verspringende verdiepingen, die zorgen voor interessante doorzichten en meer ruimtelijkheid. Natalie: “Ruimtelijkheid is niet gelijk aan oppervlakte: dat zeggen we als ontwerper vaker tegen opdrachtgevers die nogal eenzijdig focussen op het aantal vierkante meters.” Bezoekers kunnen die stelling alleen maar onderschrijven. Je voelt dat de woning compact is, maar niets doet vermoeden dat het perceeloppervlak amper 20 vierkante meter bedraagt.

Een tweede uitdaging - het gebrek aan een tuin of koer - compenseerde Studio HAAN met de aanleg van een dakterras. Die mogelijkheid hadden Natalie en Hannes nog voor hun aankoop afgetoetst bij de stad. “Als dat geen optie was geweest, hadden we de woning niet gekocht.” Om het terras te realiseren, offerden ze een stukje binnenruimte op. En wat vroeger de zolder was, is nu een dakserre. “Een dak is zó ondergewaardeerd”, zegt Natalie stellig. Hannes treedt haar bij: “Het is een volledig landschap dat amper wordt gebruikt. Mocht iedereen zijn dak activeren met een serre, zou je de halve stad van voedsel kunnen voorzien.”

Bewust wonen

Het project zet in op gedeeld en meervoudig ruimtegebruik want Hannes en Natalie transformeerden hun donkere en benauwende hoekwoning tot een licht- en luchtrijke tweewoonst. Dat ze erin slaagden om op die handvol vierkante meters ook nog eens hun ontwerpbureau Studio HAAN onder te brengen, maakt het project nog straffer. Dit dubbel gebruik maakten ze mogelijk met een aantal spitsvondigheden. Zo kan de douche worden afgeschermd door een openstaande deur en fungeert de badkamer tijdens de kantooruren als een uitbreiding van de inkomruimte. “Op die manier kunnen klanten naar het toilet gaan zonder het gevoel te hebben dat ze door een badkamer moeten”, legt Hannes uit. Het baden zelf heeft Studio HAAN dan weer uit de badkamer getrokken door in de leefruimte het ligbad in te werken in de zitbank. “Het is een activiteit waar je net wat meer tijd voor wilt nemen, en misschien ook in een meer ontspannende setting.”

De ontwerpers noemen het “bewust wonen”: nadenken over hoe groot elke ruimte moet zijn. Zo heeft ook de slaapkamer een minimale oppervlakte, in verhouding met de tijd die je er overdag spendeert. “Op die manier komt er ruimte vrij voor andere activiteiten”, aldus Hannes Oppeel. “Want die is nodig: het is een intens programma op een minimale oppervlakte.” De meer actieve functies – wasberging, badkamer, kantoor - bracht Studio HAAN onder in de benedenverdiepingen. Hoe hoger in de woning, hoe meer daglicht en hoe mooier het uitzicht. Het zijn de plekken waar Hannes en Natalie zich het liefste terugtrekken. “Eigenlijk bevinden de meest private plekken zich aan de twee uitersten van onze woning: de slaapkamer in de souterrain en de dakserre helemaal bovenaan.”

Het kantoor van Studio HAAN is de meest zichtbare ruimte vanop de straat. Al is ze dusdanig ontworpen dat ze mits enkele kleinere ingrepen makkelijk kan worden omgevormd tot een tweede slaapkamer. Want ook dat is bewust wonen: nadenken over hoe je woning zich kan aanpassen naargelang je levensfase. Toch hebben Natalie en Hannes hun huis niet gekocht met het idee om er hun hele leven lang te wonen: “Toen was het voor ons ideaal. En dat is het nu nog steeds. Maar als we op een dag het gevoel hebben dat we onze woning zijn ontgroeid, dan vinden we dat ook geen schande. Zolang we bij onze volgende woonplek maar dezelfde principes hanteren.”

Waterdak

Een element dat blijk geeft van die principes en die de woning bovendien klimaatbestendig maakt, zit weggestopt onder het dakterras: een groot regenwaterreservoir van 3000 liter. “Het toilet doorspelen met drinkwater vinden we geen goed idee. Daarom die regenwatertank, als een uitdaging die we onszelf hadden opgelegd”, aldus Hannes Oppeel. “Mensen verklaarden ons gek. 3000 liter op het dak van een huis van 1843? Op een houtconstructie dan nog? We hebben er ook over getwijfeld. Tot Gertjan zei: 3000 liter is nu ook niet zó veel.” Stabiliteitsingenieur Gertjan Hoste beaamt: “In bouwkundige termen is dat eigenlijk peanuts.”

Omdat ze al hadden besloten om de draagconstructie uit te voeren met houten elementen, klopten Natalie en Hannes aan bij Gertjans bedrijf I’m with Alice, een multidisciplinair ontwerpbureau gespecialiseerd in houtbouw. Gertjan: “Het was even zoeken naar de beste opbouw. Die bak water en dat grind erbovenop: dat weegt. En je wilt alles toch zo compact mogelijk houden en werken met slanke balken om materiaal uit te sparen.” Voor de oplegpunten in de gedeelde muur werd daarom gewerkt met stalen plaatjes. “En zo hebben we nog een aantal oplossingen moeten bedenken om ervoor te zorgen dat die waterbak bleef hangen. Gelukkig zijn in deze woning de overspanningen niet groot”, besluit Gertjan Hoste.

Groene long

Tot slot zijn er ook nog een aantal energetische aspecten. Niet alleen voor de waterbehandeling, maar ook qua luchtventilatie koos Studio HAAN er bewust voor om de platgetreden paden te verlaten. “Uit metingen van het burgerwetenschapsproject CurieuzeNeuzen Vlaanderen bleek dat de luchtkwaliteit in onze straat abominabel was”, vertelt Hannes. “Het idee is toen ontstaan om van het huis een soort stolp te maken en alle vervuilde lucht ter plekke te zuiveren.” Hiervoor bedacht Studio HAAN een serre op het dak als groene long van de woning. Door gebruik te maken van de luchtzuiverende eigenschappen van planten worden de verschillende ruimtes op een natuurlijke wijze geventileerd. De afgevoerde binnenlucht wordt gereinigd, bevochtigd en verwarmd voordat ze opnieuw wordt gebruikt.

Hoewel de woning niet te vergelijken valt met een passiefwoning, hebben Hannes en Natalie op vlak van energieverbruik zo goed als alles gedaan wat ze konden: het dak is zeer goed geïsoleerd, de ramen zijn met driedubbel glas en er is een zonneboiler. Een warmtepomp is er (nog) niet, maar de radiatoren zijn er wel op voorzien en kunnen werken op een lagere temperatuur. “Maar energieverbruik gaat over méér dan technieken en isolatie”, vullen Hannes en Natalie aan. “Zo draagt wonen in de stad op zich al bij aan de klimaattransitie.” Dat het mogelijk werd voor hen, dankt het ontwerperskoppel aan hun bescheiden hoekwoning met lange benen.

Technische fiche

Datum: 2015 – 2020
Ligging: Vijfwindgatenstraat 1 – 9000 Gent
Opdrachtgever: Natalie Allaert en Hannes Oppeel
Ontwerpteam: Studio HAAN
Stabiliteit: I’m with Alice

Dit artikel kadert in een reeks met inspiratieprojecten rond ruimtelijk rendement in samenwerking met Departement Omgeving. In deze reeks tonen Architectura en NAV hoe de 10 kernkwaliteiten uit de strategische visie Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (2018) in de praktijk worden gebracht.